Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Ko’tarma (ihota) dambalar armaturasi. 
Sohillarni sug’orish yoki unga loyqa cho’ktirish uchun ko’tarma dambalarda
tashlama va kiritish shlyuzlari quriladi. Sohillardan suvni tashlab yuborishga
mo’ljallangan shlyuzlar damba ko’tarilgan uchastkaning eng past qismida, odatda suv
ketkazish kanalining oxirida, suv kiritiladigan shlyuzlar esa eng baland (butun
territoriyada baland turadigan) nuqtalarda quriladi. Sohilni suv bosish sathi va uning
qancha davom etishi tashlama shlyuz yordamida rostlab turiladi. 

---

Dambadagi teshik kesimi unga kiradigan va chiqarib yuboriladigan suv miqdorini,
suv kiritish va chiqarib yuborish qancha davom etishini hisobga olgan holda
aniqlanadi, bu miqdorlarnining o’zi mazkur joydagi oqim tezligiga va maydondan
foydalanish xarakteriga bog’liq bo’ladi.
Suv, beton, tosh va temir – beton quvurlar orqali qiritiladi. Quvurning o’qi damba 
o’qiga tik (perpendiqulyar) bo’lishi kerak, 89-rasm. 
Kichik qo’vurlar orqali suv chiqarish uchun tepa tomonidan gorizontal o’qi
bo’lgan qiya yog’och klapan quriladi; damba ko’tarilgan maydondagi suvning sathi
daryo suvining sathidan balandga ko’tarilishi bilanoq, mazkur klapan avtomat
ravishda ochilib ketadi. Atrofi ihotalangan kichik maydondan suv kichik diametrli
quvurlar orqali chiqarib yuboriladi (90 - rasm).
Quvur soz tuproq ustiga yotqizilganida suv kiradigan teshik ustidagi bosim 0,50 – 
0,70 m dan, tosh yoki beton taglik ustiga yotqizilganda esa – 3 m dan oshmasligi
kerak.
Suv kiritish inshoatlari shit yoki shandorlar bilan yopiladigan shlyuzlardan iborat (91 
- rasm).

---

Baland dambalardagi suv kiritish inshoatlari ikki tavakali darvoza shaklida
bo’lib, damba tashqarisidagi bosim ortib ketganda yopilib qoladi.
Ko’tarma dambalarning suv kiritish va suv chiqarish inshoatlari, qancha suv kirishi
va qancha suv daryoga chiqishini bilib turishi uchun, suv o’lchaydigan bo’lishi
kerak. Shlyuz bo’sag’asi suvning pastki sathidan 0,4 – 1,0 m pastroqqa o’rnatiladi.