Zootexniya va agronomiya

Ammoniy xlorid — NH4C1

Ammoniy xlorid sodaishlab chiqarishda oraliq mahsulot sifatida olinadi:
NH₃+CO₂+H₂O+NaCl =NaHCO₃+NH4Cl₄
Ammoniy xlorid suvda oson eriydigan oq zarrabinmodda. Tarkibida 24—25% gacha azot tutadi. Yaxshi fizikaviy xossalarga ega.Ammoniy xlorid tuproqqa tushgach, uning singdirish kompleksi (TSK) bilan almashinish reaksiyasiga
kirishadi.

Fosfor

O`simliklar tarkibida fosfor mineral va organik holatda uchraydi. Mineral holatdagi fosfor ortofosfat kislotaning kalsiyli, magniyli va kaliyli tuzlari ko‘rinishida bo‘lib, miqdoran juda kamdir.Organik birikmalar shaklidagi fosfor o`simliklarda nuklein kislotalar, fosfoproteidlar, fosfolipidlar, fitin, shakarning fosforli iforlari ko‘rinishda uchrab, nuklein kislotalar (RNK va DNK)
alohida o‘rin tutadi. Ular oqsil sintezi, o‘sish va
rivojlanish, nasl tashish kabi muhim hayotiy jarayonlarda faol ishtirok etadi.

Yer qobig‘i tarkibida fosforning miqdori 0,12% ga teng. Ishlov berilmaydigan(qo‘riq) tuproqlardagi fosforning miqdori asosanona jins tarkibiga bog‘liq bo‘lib, otqindi tog‘ jinslari taxminan 0,275% fosfor tutgani holda, ularda
shakllanadigan tuproqlar tarkibidagi fosfor miqdori 0,14% dan oshmaydi.

Fosforli o‘g‘itlarni eruvchanligi va o‘simliklar tomonidan o‘zlashtirilishiga qarab uchta guruhga bo‘lishmumkin:
1. Suvda yaxshi eriydigan fosforli o‘g‘itlar — oddiysuperfosfat va qo‘sh superfosfat.
2. Suvda kamroq, lekin kuchsiz kislotalarda yaxshieriydigan o‘g‘itlar — preqipitat, tomasshlak, ftorsizlantirilgan fosfat, termofosfatlar.
3. Suvda umuman erimaydigan, kuchsiz kislotalardaham kam miqdorda eriydigan fosforli ugitlar — fosforit uni, suyak talqoni.
Fosforli o‘g‘itlar xom ashyoga kislota bilan yokitermik ta’sir etish orqali ishlab chiqariladi. Ayrimmurakkab fosforli o‘g‘itlar polifosfat kislotalarasosida olinadi.

Superfosfat. 1 t xom ashyoga 1 t sulfat kislotabilan ta’sir etib, 2 t mahsulot olinadi. Tayyor mahsulot tarkibidagi fosfor miqdori xom ashyoga nisbatanikki marta kam. Hosil bo‘ladigan gips o‘g‘it massasining 40%ini tashkil qiladi. Apatitkonsentratidantarkibida 19%gacha, qoratov fosforitidan esa 14%gacha
o‘zlashtiriladigan fosfor (R₂0₅) tutgan o‘g‘it olish mumkin.Donador superfosfatni urug‘, kartoshka tugunaklari va ko‘chatlarning ildizi atrofiga solish yaxshi samara beradi. 1 t donador superfosfat 3 t kukunsimonsuperfosf atning o‘rnini bosadi.


Qo`sh superfosfat. Qo‘sh superfosfat oddiy superfosfatdan tarkibida gips bo‘lmasligi va shu bois R<sub>2</sub>0<sub>5</sub>miqdorining ko‘pligi (42—49%) bilan farqlanadi. Qo‘sh superfosfat donador holda tayyorlanadi. Konsentrlangan va tashish oson bo‘lgan bu o‘g‘it ayniqsazavodlardan uzoqda joylashgan viloyatlar tuproqlari
uchun ahamiyatlidir.
Qo‘sh superfosfatning kimyoviy va fizikaviy xossalari, ishlatilishi va samaradorligi oddiy superfosfatga yaqin. Faqat uni oltingugurtga o‘ta talabchanekinlar (masalan, butguldoshlar va dukkaklilar)ga muntazam ravishda qo‘llab bo‘lmaydi. Lozim bo‘lsa, qo‘sh superfosfatni tarkibida oltingugurt mavjud o‘gitlarbilan birga qo`llash yoki tuproqqaqo‘shimcha gips kiritish kerak.