Ziyonet doc

J.J. Russoning ijtimoiy – siyosiy qarashlari. 
J.J. Russo 1712 yil Jenevada soatsozlar oilasida dunyoga keladi. U dastlabki 
talimni o’zi tug’ilib o’sgan joyidan oladi. U 1741 yili Parijga kelib, u erda Golbax 
Didro va boshqalar bilan juda yaxshi munosabatda bo’ladi. Russo Didro tashkil 
etgan “Entsiklopediya”da uning taklifiga binoan ishtirok etadi. Russoning 
jamoatchilikka keng tanilishida uning “fan va sanat haqidagi mulohazalar” (1750) 
asri muhim ahamiyat kasb etganligi malum.
Russoning “Insonlar o’rtasidagi tengsizlikning kelib chiqishi va asoslari 
to’g’risida mulohazalar” asri uning obro’siga yana obro’ qo’shadi. U “fanlarning 
manaviyatga tasiri” asarida o’zi yashab turgan tsivilizatsiyani tengsizlik 
tsivilizatsiyasi deb tanqid qiladi. Shuningdek, u takidlay-diki, fan taraqqiyoti inson 
tabiatini, manaviyatini takomillashtirmaydi. Albatta bu bilan u fan va madaniyatga 
qarshi chiqqan, deyish noto’g’ridir. Fanga hujum qilayotganim yo’q, lekin 
ezgulikni himoya qilayapman deydi u. Russo ijtimoiy muammolar va huquqsizlik, 
zulmining manbaini ijtimoiy tengsizlikda, yani mulkiy tengsizlikda ko’radi. 
Mulkiy tengsizlik azaliy emas. U quyidagi bosqichlardan iborat.
Ijtimoiy tengsizlikning birinchi bosqichi – boy va kambag’alning yuzaga 
kelishi.
Davlatning kelib chiqishi bunda boylar bilan kambag’allar bitm tuzadilar. 
Qonuniy hokimiyatninig zo’ravonlikka aylanishi. Avval halq podisho va 
huquq tomonidan aldangan bo’lsa, zo’ravonlikda esa zo’ravon qonunlar halqni 
aldaydi va unga hamla qiladi.

---

89 
Keyinchalik uning asarlari hukumat tomonidan taqib qilinia boshlandi. U 
hibsga olinishidan qo’rqib, Fransiyadan qochib, Shvetsariya (1762) ga keladi. 
Russo ko’p yillar Volterbilan bahs munozaralar yuritgan. Russo faylasuflar bilan 
munozaralarda takidlaydiki, xudo aql va yaxshilik manbaidir . Russoning ijtimoiy 
– siyosiy qarashlari uning ijodida markaziy o’rin egallaydi. Tenglik jamiyatning 
tabbiy holati inson o’z mohiyati jixatidan xoh ishlab chiqarishda xoh istemolda 
hech kimga bog’liq emas. Bunday jamiyat idealdir. Kelajakda bunga erishish 
mumkin emas, lekin unga qaytish mumkin. Unda kishilar boylik, xususiy mulk 
nimaligini bilishmasdi. Xususiy mulk bo’lmagan erda adolatsizlik bo’lishi mumkin 
emas. Xususiy mulkning kelib chiqishi insonlar manfaatlariga ziddir. Bu aslida 
birovlar hisobiga boyish demakdir. Umumiy erk umumiy manfaatlarni nazarda 
tutadi. Barchaning erki shahsiy manfaatlarini xisobga oladi. U yakka – yakka 
manfaatlar yig’indisidan iborat. U feodalizmni qoralab, adolatli jamiyat tashkil 
etish yo’lida ijtimoiy kelishuvni ishlab chiqdi. U o’z ijtimoiy qarashlarida fransuz 
jamiyatining kambag’al fuqarolar manfaatlarini himoya qildi. Shuning uchun ham 
Russo ijodining markazida inson muammosi va ijtimoiy tengsizlik masalasi 
yotgan. Faylasuf ijtimoiy fikrlar tarixida o’zining ijtimoiy ahloqiy muammolar va 
tarbiya nazariyasi bilan mashxur bo’lgan. “Yangi eloiza” romani “Emil yoki 
Tarbiya haqida” gi risolalarida axloq va tarbiya masalalarini mohirlik bilan 
ifodalagan. Russoning siyosiy ideali – to’g’ridan – to’g’ri demokratiyadir. Unda 
qonunlar bevosita barcha fuqarolarning majlisida qabul qilinadi. Albatta, b 
g’oyalarni hududiy jihatdan kichik bir davlatlarda amalga oshirish mumkin. 
Russoning axloqiy talimoti tenglik g’oyasi va shaxs erkinligi bilan chambarchas 
bog’liq. Bu axloq – fuqaro jasorati, respublikachining vatanparvarligidir.