Ziyamuhamedova

Оlefinlarning sulfat kislota yordamida gidratatsiyasi

1873-yili А. M. Butlerov va V. Goryainovlar etilenning sulfat kislota yordamida gidratatsiyasini batafsil o‘rgandilar. Faqatgina 1939-yili neft gazlaridan etil spirtini olish bo‘yicha birinchi sanoat qurilmasi ishga tushdi.
Hozirgi vaqtda sulfat kislota usuli va quyi molekular (etilen, pro- pilen, butilenlar) olefinlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri gidratatsiyasi sanoatda quyi spirtlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Jarayonning oddiyligi uni yuqori spirtlar ishlab chiqarishda ishlatish imkonini ochib bergan, biroq hozirgi vaqtgacha sanoat- da qo‘llanilmayapti. Sababi – olefinlarni yuqori tozalik darajasida olishning qiyinligi, talaygina miqdorda yonaki mahsulotlarda ko‘p bo‘lmagan miqdorda spirtlarning salmog‘i, cheklangan ehtiyojli ik- kilamchi spirtlarni hosil bo‘lishidir.
Faqat so‘nggi yillarda neftkimyo sanoati tomonidan olefinlarni yuqori tozalik darajasida olish usullari (parafinlarni krekingi va de-
gidrogenlash, olefinlarni polimerizatsiyasi) ishlab chiqildi. Boshqa tomondan esa ikkilamchi yuqori yog‘ spirtlariga ehtiyoj vujudga kel- di.

1. Оlefinlarning gidrotatsiyasi jarayoni bosqichlari

Оlefinlarning gidratatsiyasi qaytar jarayon bo‘lib, ikki bosqichda boradi:

1. 
   Sulfat kislota bilan olefinlar absorbsiyasi;
   
2. 
   Аlkilsulfatlar gidrolizi.
   

Dialkilsulfat sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, alkilsulfat hosil qilishi mumkin:

Kislotani olefin bilan to‘yinish darajasi qancha yuqori bo‘lsa, re- aksion aralashmada dialkilsulfatlar shuncha kam bo‘ladi.

Оlefinlarni gidratatsiya reaksiyasida kislotalarning katalitik ta’siri alkilsulfatlarni hosil bo‘lishi bilan bog‘liq, shuning uchun reaksiya- ning harorat chegarasi olefinlar xili va tuzilishiga, ularni sulfat kis- lota bilan reaksiyaga kirishish qobiliyatiga bog‘liqdir. Gaz holatdagi olefinlardan etilen sulfat kislota bilan eng qiyin reaksiyaga kirishadi, butilen va propilen – yengilroq, izobutilen esa eng yengil reaksiyaga
krishib, propilen va normal butilenlarga nisbatan 500 marta tezroq yutiladi.
Sulfatlash reaksiyasi sharoitlarini tanlash, nafaqat olefinlarni sul- fat kislotaga absorbsiyasi tezligi bilan, yonaki reaksiya–olefinlarni polimerizatsiyasini davom etishi bilan ham o‘zaro bog‘liqdir.
Shuning uchun har bir olefin uchun o‘z sharoiti: H₂sO₄ konsent- ratsiyasi harorat va bosim (8-jadval) tanlanadi.
8-jadval