Ziyamuhamedova

1.1. Parafin uglevodorodlarni oksidlash

Ilk xomashyoga bog‘liq holida parafin uglevodorodlarning oksid- lash jarayonini uchta o‘zaro mustaqil guruhlarga bo‘lish mumkin:

1. 
   Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash.
   
2. 
   suyuq C₁₀–C₂₀ parafin uglevodorodlarni oksidlash.
   
3. 
   Qattiq C₂₀–C₄₀ parafin uglevodorodlarni oksidlash.
   

1. Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash

Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlashdan maqsad – formalde- gid, sirka kislota, atsetaldegid, metanol va boshqa qimmatli mahsu- lotlar olish. Оksidlash tezligi metandan butanga tomon ortib boradi.

1. Metanni oksidlash

Metan oksidlanganda quyidagi reaksiyalar ketadi:
Ch₄+1/2 О₂ → Ch₃ОH+62 kkal/mol Ch₃ОH+1/2 О₂ → CH₂О+H₂О+70,47 kkal/mol Ch₂О+1/2 О₂ → HCООH+131,45 kkal/mol HCООH+1/2 О₂ → CО₂+h₂О+115,69 kkal/mol
Metanni to‘g‘ridan to‘g‘ri oksidlashning murakkabligi shundan iboratki, oksidlash chuqurligini oshishi bilan jarayon tezligi va is- siqlik effekti tobora ortib boradi. Bu esa oksidlash jarayonini kerakli bosqichida temperaturani boshqarib turishni qiyinlashtiradi. Shu sa- babli bir o‘tishda metanning kamroq konversiya reaksiyasi amalga
oshiriladi, reaktorda esa reaksiya mahsulotlarini qisqa vaqt bo‘lishi ta’minlanadi. Reaksiya yuqoriroq bosim ostida azot oksidlari init- siatorlari ishtirokida olib boriladi. Har doim oksidlash reaksiyasini, portlash xavfi bor kontsentratsiyalar hosil bo‘lishining oldini olish maqsadida, ortiqcha miqdorda uglevodorodlar bilan olib boriladi.
Metanni 360ºC haroratda, 100 atmosfera bosimda, azot oksidlari (0,08%) mavjudligida va metan: kislorod=9:1 (nisbat)da oksidlagan- da 17% CN₃ОN va 0,6 % CN₂О olingan. Аtmosfera bosimi va 600ºC ga yaqin harorat, azot oksidlari ishtirokida 35% ga yaqin formalde- gid (reaksiyaga kirishgan metanga nisbatan) olingan.
Neftkimyo sanoatida formaldegid ishlab chiqarish yirik ko‘lam-
larga yetdi. Biroq metanni oksidlab formaldegid olish qiyinchiliklari asosan metanni ushbu usul bilan olinishiga sabab bo‘ldi. Bunda jara- yon quyidagicha amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda metanning konversiyasi suv bug‘i bilan olib boriladi:

4 2

2
_{CH  H O }1_200_130_0 ⁰C_, 700_80_0 ⁰C_Ni _{ CO  3H}

Hosil bo‘lgan sintez–gazdan metanol oladilar: CО+2H₂ → CH₃ОH+26,5kkal/mol

Reaksiyani 370–400ºC haroratda, 250–300 atmosfera bosimida
ZnO–Cr₂O₃ oksid formadagi katalizator ishtirokida olib boriladi. Metanol salmog‘i 85–87% ni tashkil qiladi.
Shu bilan birga reaksiya mahsulotlari 2% gacha dimetil efiri, 1% gacha yuqori spirtlar va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Metanol ishlab chiqarishning katta ko‘lamdaligini (masalan, 2000-yilda АQSH da 15 mln.t) va formaldegidning neftkimyodagi muhimligini hisobga olgan holida dimetilefirini formaldegidga qayta ishlash jarayoni ishlab chiqilgan:
(Ch₃)₂О+О₂ → 2CH₂О+H₂О
Jarayon 450–530ºC haroratda, atmosfera bosimi ostida WO₃ ka- talizatorida ketadi.
Sintez–gazdan olingan metanolni oksidlab, degidrirlash yo‘li bi- lan formaldegidga aylantiriladi:
Ch₃ОH+1/2 О₂ → Ch₂О+H₂О
Jarayon kumush katalizatori ishtirokida 600ºC haroratda olib bori- ladi. Reaksiyaga kirishgan metanolga nisbatan formaldegid salmog‘i 90% ga yetadi. Portlash xavfiga ega kontsentratsiyalarga chap berish maqsadida reaksiya suv bug‘lari bilan chapishtirib olib boriladi.
Оksidlash jarayoni uchun etan amalda ishlatiladi.

2.