Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“Улар намозларида хушуъ қилувчилардир” ояти ҳақида сўралди. Шунда у: “Хушуъ қалбда 
бўлади. (Хушуъ) мусулмон кишига мулойим бўлишинг (ѐки чиройли муомала қилишинг), намозда 
(атрофга) алангламаслигингдир”, деди (Ҳоким, Байҳақий, Ибн Муборак ривоят қилган. Ривоят 
санади саҳиҳ). 
Демак, хушуъ икки хил бўлади: имон хушуъси, нифоқ хушуъси. 
Имон хушуъси қалбга ѐндошган бўлади. Хушуъли қалб соҳиби Парвардигори ҳузурида тиниқ 
сувдек туради, намоздан ором олади. Имон хушуъси кишига Аллоҳ азза ва жаллани, Расули 
соллаллоҳу алайҳи ва салламни, ибодатни севдиради, намозни кўз қувончига айлантиради. 
Нифоқ хушуъси сохта, ясама, сунъий бўлади. Намозда қалби қайнаѐтган сувдек тургани ҳолда 
ўзини хушуъли кўрсатишга уриниш риѐкорлик аломатига ўхшайди. Аллоҳ бизни бундай иллатдан 
асрасин. 
ЗОҲИРИЙ ТАВОЗЕЪ ВА ҚАЛБ КИБРИ 
Камтарлик одамнинг ташқи кўриниши билан ўлчанмайди. Чунки қалбида кибр бўлатуриб 
ўзини юввош кўрсатадиган, мутавозеълар либосини эгнига ташлаб оладиганлар ҳам йўқ эмас. 
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам чиройли либос кийишни кибр демаганлар, балки кибр қалбда 
Абу Нуайм айтади: “Абу Ҳафс Ҳаддод: “Зоҳир одоби гўзаллиги ботин одоби гўзал эканига далолат қилади. Чунки 
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мана бунинг қалби хушуъли бўлса, аъзолари ҳам хушуъ қилади”, деб айтганлар”, 
деган” (Манба: “Ҳилятул авлиѐ”). 
Ривоят қилинишича, Саид ибн Жубайр раҳматуллоҳи алайҳ майда тошларни ўйнаѐтган кишини кўриб қолиб: 
“Агар бунинг қалби хушуъли бўлса, қолган аъзолари ҳам хушуъ қилади”, деган (Байҳақий, Ибн Муборак, Ибн Абу Шайба, 
Абдураззоқ ривоят қилган). 
28
Муслим, Абу Довуд, Термизий ривоят қилган. 

---

17 
бўлишини, ҳақни инкор этиш, одамларни таҳқирлаш такаббурлик саналишини айтганлар
29
. Масалан, 
бир одамнинг бурни осмонда, ўзини зўр деб билади, тўғри гапни ѐқтирмайди, ҳаммани масхара қилиб 
юради, ҳеч кимни менсимайди. Мана шунақа одам – гарчи кийган кийими жуда чиройли, қимматбаҳо 
бўлмаса ҳам – мутакаббирдир. Чунки унинг дилида кибр илдиз отган. Бундай кимса ўзини ислоҳ 
қилиб, қалбидан манманликни чиқариб ташламагунича ўнгланмайди. 
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳнинг ҳабиби, пайғамбарлар саййиди, энг 
шарафли зот бўлишларига қарамай жуда камтар эдилар. Макка фатҳ қилинган куни бир одам у зотга 
гапирмоқчи бўлди, лекин салобатларидан ҳайиқиб дағ-дағ қалтирай бошлади. Шунда Ҳабибимиз 
алайҳиссалом: “Қўрқма! Мен подшоҳ эмасман. Балки қуѐшда қуритилган гўшт ейдиган (оддий) 
аѐлнинг ўғлиман”, деб марҳамат қилдилар
30
. Бир сафар у зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам: 
“Насронийлар Исо ибн Марямни мақтаганидек мени (бўрттириб) мақтаманглар. Зеро, мен бир 
бандаман. “Аллоҳнинг бандаси ва Расули”, денглар”, деб саҳобаларга таълим берганлар
31
. 
Айтмоқчи бўлганимиз, хушуъ ҳам камтарлик билан эгизак. Бири иккинчисини тақозо этади. 
Камтар инсон Аллоҳга хушуъ қилади. Агар қалбда кибр, ғурур, манманлик иллатлари бўлса, хушуъ 
қилиш қийин. Бундан чиқди, намозда хушуъ топиш учун қалбни маънавий иллатлардан тозалаш зарур.