Ўзини ва бошқаларни мақсадларга эришиш учун фаолиятга ундаш жараёнидир

Мотивация
Раҳбар, аввало, ишни режалаштириш ва ташкил этиш вақтида мазкур ташкилот қандай ишларни бажариши кераклигини, бу ишни ким, қачон ва қандай қилиб бажариши лозимлигини белгилаб олади. Агар бу ишларни бажариш йўллари аниқ белгилаб олинган бўлса, раҳбар ходимлар ҳатти-ҳаракатларини мувофиқлаштириб туриш (йўлга солиш) ва улар гуруҳининг ички имкониятларини биргаликда рўёбга чиқариш имкониятига эга бўлади. Мақсад сари самарали илгарилаб бориш учун раҳбар ишни йўлга солиши ва ходимларни иш бажаришга ундаши керак бўлади.
Мотивация - ўзини ва бошқаларни мақсадларга эришиш учун фаолиятга ундаш жараёнидир.
Раҳбарлар доимий равишда ходимларни, улар буни ҳис қиладиларми ёки йўқми ундайдилар. Қадимги вақтларда бунинг учун қамчи ва қўрқитишлар, танлаб олинганлар учун мукофотлар хизмат қилган.
ХХ асрга қадар шундай фикр кенг тарқалганки, одамлар ҳамма вақт ҳам уларга кўпроқ пул ишлаб топиш имконияти берилганда яхшироқ ишлайдилар, яъни мотивация қилинаётган ҳаракатларни пул мукофотларига алмаштириш билан тенглаштирилган. Аммо кейинги тадқиқотлар бундай ёндошувни асоссизлигини аниқлаб берган ва мотивация эҳтиёжларнинг мураккаб йиғиндисининг натижаси эканлигини кўрсатган.
Ходимларни рағбатлантириш учун раҳбарга уларнинг эҳтиёжларини аниқлаш зарур, улар яхши иш орқали қаноатлантириладилар.
Бошқарувнинг мотивация усулларини қуйидагиларга ажратиш мумкин:

• 
  иқтисодий мотивация усуллари – мукофот, имтиёзли фоизлар, фойдаларда иштирок этиш, акциялар пакети, қўшимча иш ҳақи ва бошқалар;
  
• 
  ижтимоий мотивация усуллари – ижтимоий тан олиниш, ташаккурнома, қойил қолиш, илоҳийлаштириш, нафратланиш ва ҳ.к.;
  
• 
  психологик мотивация усуллари – шахс аҳамиятини ҳис қилиш, бефарқлик, зарарлик, кераксизлик ва бошқалар;
  
• 
  ҳукмронлик мотивация усуллари - лавозимини ошириш, қўшимча ваколатлар бериш ва бошқалар;
  
• 
  ижтимоий психологик мотивация усуллари – ижтимоий фаолликни ошириш, тажриба алмаштириш, танқид, ишга доир бошқарув ва касбий этика ва ҳ.к.;
  
• 
  маънавий мотивация усуллари - шахсий ёки оммавий тан олиш, мақтов ва танқид;
  
• 
  мақсадли усул;
  
• 
  ишларни лойиҳалаштириш ва қайта лойиҳалаштириш (бойитиш) усули;
  
• 
  ходимларни жалб қилиш усули (партисипатив усул);
  
• 
  мотивация ва ундовларни ўрганиш сабаблари – экспериментал усуллар, хулқни ва унинг сабабларини бошқа томондан баҳолаш усуллари, ўрганиш усуллари (суҳбат, сўров, анкета тўлдириш) ва бошқалар.
  

Мотивацияга жараён сифатида қараш мақсадга мувофиқдир. Шунинг учун уни қуйидаги шартликнинг мажлум даражасидаги олтита бирининг орқасидан бири келувчи босқичлар кўринишида тасаввур қилиш мумкин:

• 
  эҳтиёжнинг вужудга келиши;
  
• 
  эҳтиёжни қаноатлантирувчи, бартараф қилувчи йўлларни қидириб топиш;
  
• 
  ҳаракатларнинг мақсадлари (йўналишлари)ни белгилаш;
  
• 
  керакли ҳаракатларни амалга ошириш;
  
• 
  амалга оширилган ҳаракатлар учун мукофотлар олиш;
  
• 
  эҳтиёжларни қаноатлантириш, бартараф қилиш.
  

Мотивация жараёни ҳаммадан аввал мотивациянинг мазмуний назарияларини тушунтириб беради. Уларда одамларни ҳаракат қилишга ундовчи, айниқса, ҳажми ва мазмунини белгилашдаги асосий эҳтиёжлар аниқланади. Мотивациянинг концепцияларини ишлаб чиқишда А.Маслоу, Ф.Герцберг, Д.Мак-Клелландларнинг асарлари катта аҳамиятга эга бўлган.
Америкалик руҳшунос А.Маслоунинг (1908-1970) назарияси бўйича эҳтиёжни қатъий иерархик тузилма кўринишида жойлаштириш мумкин (11-чизма). У пастки босқичлардаги эҳтиёжлар одамга юқорироқ босқичдагиларга қараганда олдинроқ таъсир қиладилар деб ҳисоблайди. Ҳар бир аниқ пайтда одам ўзи учун муҳимроқ ёки кучлироқ бўлган эҳтиёжни қаноатлантиришга ҳаракат қилади. Кейинги босқичдаги эҳтиёж пастроқ босқичдаги эҳтиёжни қаноатлантирилгандан кейин одамнинг хулқидаги қудратлироқ омил бўлади.