Zeemannıń normal effekti. Kadmiydiń qızıl sızıǵınıń ajıralıwınıń magnit maydanınıń shamasına

---

Zeemannıń normal effekti. 
Kadmiydiń qızıl sızıǵınıń ajıralıwınıń magnit maydanınıń shamasına 
ǵárezligin ólshew – Fabri-Pero etalonın paydalanatuǵın spektroskopiya 
Eksperimenttiń maqseti
: 
Fabri-Pero interferometrin paydalanıw menen spektrallıq sızıqlardıń Zeemanlıq 
ajıralıwın baqlaw. 
Bor magnetonın (
𝜇
𝐵
) hám elektronnıń salıstırmalı zaryadın 
(
𝑒
𝑚
𝑒
)
anıqlaw.
 
Sırtqı magnit maydanınıń tásirinde atomlardıń energiya qáddileriniń bir neshe 
qáddilerge ajıralıwın Zeeman effekti dep ataydı. Bunday effekttiń bar ekenligi 1895-
jılı ózi dóretken elektronnıń klassikalıq teoriyasınıń bir bólimi sıpatında Xendrik 
Anton Lorenc (niderlandiya tilinde Hendrik Anton Lorenz, 1853-jılı 18-iyul kúni 
Niderlandiyadaǵı Arnem qarasında tuwılǵan hám 1928-jılı 4-fevral kúni sol eldegi 
Xarlem qalasında qaytıs bolǵan Niderlandiyalı fizik-teoretik) tárepinen boljandı. 
1896-jılı effekt eksperimentte Niderlandiyalı fizik Piter Zeeman (1865-jılı 25-may 
kúni Niderlandiyadaǵı Zonnemayr qalasında tuwılǵan hám 1943-jılı 9-oktyabr kúni 
Amsterdamda qaytıs bolǵan) tárepinen ashıldı. Usı effekt ushın 1902-jılı X.Lorenc 
hám P.Zeemanlar radiaciyalıq qubılıslarǵa magnetizmniń tásirin izertlewlerdegi ullı 
xızmetleri ushın xalıq aralıq Nobel sıylıǵın alıwǵa miyasar boldı. 
Zeeman magnit maydanınıń baǵıtına perpendikulyar tarqalatuǵın jaqtılıq 
nurlarındaǵı spektrallıq sızıqlardıń úsh sızıqqa ajıralatuǵınlıǵın (bunday jaǵdayda 
spektrallıq sızıqtıń tripleti haqqında aytadı), al magnit maydanına parallel 
tarqalatuǵın jaqtılıqtıń spektrallıq sızıqlarınıń eki sızıqqa (dubletlik sızıqqa) 
ajıralatuǵınlıǵın taptı.
Keyinirek Zeemannıń anomallıq effekti de ashıldı. Bul effekt elektronnıń 
spininiń bar ekenligi hám menshikli mexanikalıq menshikli momenttiń magnit 
momentine qatnası orbitalıq momentlerdiń qatnasınan eki ese úlken ekenligi menen 
baylanıslı. 
Anomallıq Zeeman effektin túsindiriw ushın amerikalı fizikler Syumyuel 
Abraxam Gaudsmit (1902-1978) penen Djordj YUdjin Ulenbek (1900-1988, 
Djakarta qalasında tuwılǵan) 1925-jılı elektronnıń spini haqqındaǵı gipotezanı 
usındı. Usınıń nátiyjesinde Zeemannıń anomallıq effekti "normal effekt" ekenligi 
belgili boldı. Zeemannıń normal effekti atomlardaǵı spinleriniń summası S=0 
bolǵan hallar arasındaǵı ótiw júzege kelgende baqlanadı. Bunday jaǵdayda tolıq 
múyeshlik moment J=L+S hallar tek orbitalıq momentler menen baylanıslı hallar 
bolıp tabıladı (J=L). Sáykes magnit momenti ushın biz mına ańlatpanı jaza alamız: 
𝜇 =
𝜇
𝐵
ħ
𝐽
(1) 

---

Bul ańlatpada 
𝜇
𝐵
=
ħ𝑒
2𝑚
𝑒
.
 
(2) 
𝜇
𝐵
arqalı Bor magnetonı, 
𝑚
𝑒
arqalı elektronnıń massası, 
𝑒
arqalı elementar 
zaryad, al 
ħ =
ℎ
2𝜋
,
ℎ
arqalı Plank turaqlısı belgilengen.