Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

e) Moliyalashtirish 
Moliyalashtirish elementlarini prognozlashda asosiy e’tibor 3 ta asosiy 
komponentga qaratildi. 

Tashqi moliyalashtirish. 

Ichki bankdan tashqaridagi qarz. 

Bank tizimidagi ichki qarzlar. 
Tashqi moliyalashtirish prognoziga kelsak, bu erda asosiy holda qarzlar 
qoplanishi kerak. 
Shu bilan birga bu ko‘rsatkichlar chet el kreditlari prognozlarni qoplashdagi 
yangi kredit va to‘lovlarga bog‘liq. 
Bu ma’lumot prognoz hisobida operatsiya kapitalining to‘lov balansida aks 
ettirilgan. 
5.4 Davlat transfertlari tahlili 
 
a) Soliq tushumlari 
Soliq turlarini rejalashtirishda soliq bazalari va soliq o‘rtasidagi o‘zgarishlarni 
e’tiborga olish kerak. 
Soliq bazasi bu, soliq solinadigan o‘lchamdir. 
Soliq bazasi turlariga daromadlar, ish haqi va import hajmi kiradi. Soliq turlari 
– soliq solinadigan bazaga bog‘liq ravishda bo‘ladi. Har qaysi soliqlar belgilangan 
tartibda soliq bozoriga mos ravishda bo‘lishi shart. Ammo soliq hujjatlarining 

---

asosida soliq qonunlari turadi, soliq bazasini aniqlash murakkab. Soliq stavkalari 
strukturasida har xil elementlar uchun soliq ayrim hollarda qonun asosida ozod 
qilish. 
Soliq bazasi yuzasidan qonun hujjatlari qoidalarini o‘zgartirish, ma’lumotlar 
etarli bo‘lmaganda iqtisodiy prognozlar tayyorlashda o‘lchamlardan foydalanish 
mumkin. Soliq bazasi o‘lchamdagiga yaqin bo‘lishi mumkin. Ushbu o‘lchamlardan 
foydalanishda o‘zgaruvchi sonlardan boshqarish uchun mo‘ljallangan davlat 
kreditlari berish mablag‘ ajratish kategoriyasiga kiritiladi. Defitsitning umumiy 
miqdorini yoki ijobiy saldoni aniqlash uchun “SGF bo‘yicha qo‘llanma”ga asosan 
qarz to‘lash uchun ushlab qolinadigan kreditlar kategoriyasi mablag‘ ajratish 
kategoriyasi bilan emas, balki xarajatlar kategoriyasi bilan birlashadi. 
Bu munosabat davlat boshqaruv idoralarining kreditlar berish va zayomlar 
olish maqsadlari to‘g‘ri kelmasligini ko‘rsatadi. 
Mablag‘ ajratish. 
Buxgalterlik hisobiga olishda summar tushumlari musbat olingan naqd pullar 
umumiy to‘lovlarga barobar bo‘lishi kerak. Musbat naqd pullarni jamg‘arish, shuni 
qayd etish kerakki, “umumiy tushumlar” yangi olingan zaymlarni o‘z ichiga oladi, 
“umumiy to‘lovlar” eski zayomlarning o‘zini o‘z ichiga oladi. Analiz qilish uchun 
operatsiyalarning turlarini defitsitni miqdorini aniqlaydigan (yoki ijobiy saldoni) 
defitsitga mablag‘ ajratadigan (yoki ijobiy saldoga) operatsiyalarni turlarini 
ajratmoq bo‘ladi. SGF bo‘yicha qo‘llanmaydi quyidagi aniqliklar qo‘llaniladi: 
Defitsitni umumiy miqdorini ijobiy saldoning (daromaddan olingan 
transfertlar) – ( xarajatlardan qarzni to‘lash uchun ushlab qolinadigan kreditlar). Bu 
moddalar “chiziq ustida”, qolgan moddalar “chiziq ostida” joylashgan, “mablag‘ 
ajratish” deb ataladi. Buni quyidagicha yozish ham mumkin: defitsitning umumiy 
miqdori ijobiy saldoning mablag‘ ajratishning (zayomlari – amortizatsiya) – (naqd 
pullarning toza ko‘payishi). 
Davlat tomonidan pulni aylanishga chiqarish va davlat o‘ziga shu ko‘payish 
va tez jamg‘arma depozitlar bo‘yicha mas’uliyatni olishi moliyaviy muassasasining 
vazifasi deb qaraladi va shu manbalardan har qanday kelayotgan mablag‘lar 
moliyaviy muassasadan tushayotgan bo‘lib hisoblanadi. 
Davlat boshqaruv idoralarining mablag‘ ajratishi ichki mablag‘ ajratishga 
bo‘linadi. Ular rezidentlardan tushadi. Tashqi mablag‘ ajratishi rezident emaslardan 
olinadi. Keyinchalik bu kategoriyalar qarz oluvchi majburiy turi qarzli vositalar turi 
bo‘yicha klassifikatsiyalanadi. 
Iqtisodiy va moliyaviy tahlilda, qarz oluvchilar majburiyatlari tasnifi turi 
ma’qul, chunki bunda qarz oluvchilar majburiyatlari talab guruhga birlashgan 
iqtisodiy xarakterga ega. 
Agar u yoki bu qarzli vositalar boshqa moliyaviy dasturlashtirish 
guruhlanishga kirsa, muayyan imkoniyatlarga ega bo‘ladi.