Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Акустик-гностик сенсор афазия. 
Сенсор афазияни биринчи бўлиб немис психиатри Вернике 
таърифлаган. Унинг кўрсатишича, сенсор афазия чап яримшарнинг юқориги 
чакка бурмасини орқа 3/1 қисми зарарланиши натижасида юзага келади. 
Афазиянинг бундай шаклини бошқалардан фарқли жойи, эшитиб идрок 
қилишда нутқни тушунишнинг бузилиши ҳисобланади. Афазиянинг бу 
шаклида тушунишнинг бузилиши сабаблари узоқ вақтгача ноаниқ бўлиб 
келган. 1930 йилларга келиб рус психологлари томонидан аниқланишича, 
нутқий акустик агнозия асосида фонематик эшитишнинг бузилиши ётар экан. 
Нутқни тушунишдаги камчиликлар. 
Сенсор афазияда, инсульт ёки 
травмадан кейинги эрта босқичда нутқни тушунишнинг бутунлай йўқолиши 
кузатилади: бегона нутққисмларга ажратилмайдиган товушлар оқими 
сингари идрок қилинади. Атрофдагилар нутқини тушунмаслик ва 

---

105 
аниқҳаракат бузилишларининг йўқлиги шунга олиб келадики, беморлар ҳар 
доим ҳам дарров ўзларида мавжуд нутқ камчилигини англаб етмайдилар. 
Улар қўзғалувчан, ҳаракатчан, сергап бўлишлари мумкин. Бирмунча кейинги 
босқичларида ва бирмунча кам ифодаланган камчиликларда, фақат нутқни 
қисман тушунмаслик, сўзни аниқ идрок қилишни фаразлар билан 
алмаштириш кузатилади, бундай одам учун турлича сўзлар бир хил 
эшитилади (масалан, марҳабо, қахрабо,сабо). Айнан бир сўзни турлича идрок 
килишлари мумкин, сўзлар аралашиб кетадилар: мош-тош, гул-кул, пул ва 
ҳоказо. Флексийлар, қўшимчаларнинг товуш таркиби бир турлилиги ва улар 
нутқ, окимида ҳар хил ўзакли сўзларнинг товуш таркибига қарагандабирмунча 
тез-тез қайталаниши сабабли, сенсор афазияда сўзнинг ўзак қисми,яъни 
сўзнинглексик-семантиккисми қийинчилик биланўзлаштирилади, бунинг 
натижасида предметнинг ўзаро муносабати бузилади (масалан, олча-тошча-
кулча). Бирок, сўзнинг категориал муносабати кабул қилиши мумкин, 
масалан, беморлар "қўнғироқча" сўзини эшитиб
, 
"бу кичкина бир нарса, лекин 
нималигини билмайман" дейиши мумкин. Айрим ҳолларда, миянинг иккала 
чакка бўлаги (ўнг ва чап) зарарланганда, мураккаб акустик-гностик 
афазиянинг кўриниши акустик агнозия билан уйғунлашиб юзага келади, 
нафақат фонематик эшитув бузилади, балки овоз тембри, нутқ, охангини 
эшитиб фарқлаш ҳам бузилади, нутқсиз товушлар фарқланмайди: 
қўнғироқлар, гудоклар, қоғоз шитирлаши, кўйилаётган сув овози ва шу 
кабилар.