Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

"анартрия" 
терминидан фойдалана бошлаган. Номлари келтирилган артикулятор 

---

80 
бузилишлар билан бир қаторда А. Куссмаул диксия бузилишлари деб 
номлаган камчиликларни ажратади. Буларга у фамматик шакллар ва 
синтактик ифодаларнингбузилишини киритади. Бундай бузилишларни 
тадқиқотчи 
дисфазиялар
деб номлади. Ўтган асрнинг 60-йилларига келиб 
Труссо нутқнинг йўқотилишини Брока томонидан киритилган "афемия" 
атамасини "афазия" атамасига алмаштиришни таклиф этади. "Афазия" 
атамаси тиббиётда ўзига хос ўрин эгаллади. Айрим чет эл муаллифлари 
(Ортон, Травис) "алалия" ва "афазия" атамаларини бирлаштириб умумий 
атамалар "Болалар афазияси" ёки "Ривожланиш афазияси" деб аташни 
таклиф этадилар. Бунда муаммолар болалар нутқ ривожланмаганлигининг 
ўзига хослигини катталарда нутқнинг йўқолиш ҳолларидан фарқлаб кўрсатиб 
берадилар. Фониатр Р. Коен (1888) ишларида "алалия" термини 
артикуляцион камчиликлар билан шартланмаган соқовликнинг тавсифномаси 
учун қўлланилган. У бу бузилишларни кар-соқовлик ўрнига эшитувчи- 
соқовлик ёки идиопатик алалия (келиб чиқиши ноаниқ нутқсизлик) деб 
номлайди. Турли муаллифларни кейинги ишларида "алалия" ва "афазия" 
атамалари узоқ вақтгача номаълум чегараланишда кузатилади. Фақатгина 30-
йилларга келиб логопедияда "алалия" ва "афазия" атамалари кескин 
фарқланди: алалия — нутқнинг ривожланмай қолиши, афазия — нутқнинг 
йўқолиши. 50 — 60-йилларда бундай чегараланиш тасдиқланиши ва ҳозирги 
вақтда кўпчилик тадқиқотчилар томонидан тан олингандир ва терминология 
қанчалик сероб бўлса ҳам, баъзида ўз ўрнига ҳам эгадир. Алалияни 
ўрганишга катта ҳисса қўшган олимлар, булар Гуцман 1884, А. Либманн 
1900, М. В. Богданов-Березовский 1909, Е. Фрешелъс 1931 , кейинчалик эса 
М.Е. Хвацов, Н. Н. Трауготт, В. К. Орфинская, Р. Е. Левина, Л. В. Мелехова, 
Г. В. Мациевская, Е. Ф. Соботович,В. 
А.Ковишков,С.Н. Шаховская, В.К. 
Воробева ва бошқалар. Турли муаллифлар ишида турлича мезонларни 
қўллаш асосида алалияда нутқ ривожланиши ва нуқсон тузилиши 
хусусиятлари ажратиб кўрсатилган: физиологик, клиник, психологик, 
лингвистик, психолингвистик ва бошқалар. Алалиянинг турли шакллари 

---

81 
таърифланган, нутқ ривожланмаганлигининг турли шаклларида логопедик 
таъсир методикаси ишлаб чиқилган. Сўнгги даврда алалияни ўрганишдаги 
муваффақиятлар тадқиқотчиларнинг ўз фаолиятларида "нуқсон таҳлилига 
ҳаp томонлама синдромал ёндашув методологиясига кўпроқ таянганликлари 
сабабли эришилган. Бунда ўрганишнинг психолингвистик аспекти 
биринчилардан ҳисобланади ва бу Е.Ф. Соботович, В.А. Ковшиков, Б.М. 
Гриншпун ва бошқатадқиқотчилар ишларида ифодаланган. Айни вақтда 
алалияни ўрганишнинг барча масалалари ҳали тўла очиб берилмаган. Бироқ, 
В.К.Орфинскаянинг сўзлари бўйича, ўтган даврлардан фарқли равишда, 
алалия 
тадқиқотчилари 
орасида 
умумқабул 
қилинган 
қоидаларга 
қарагандамунозарали масалалар ва зиддиятлар кўпроқ бўлган, логопедия 
ривожланишининг замонавий босқичларида тадқиқотчилар орасида алалияга 
умумий қарашлар кўпроқ мавжуд, келишмовчиликларга қараганда умумий 
нуқтаи назарлар кўпроқ.