Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

3.6.2.1 –suwret. GOST 1770 tiykarında tayyorlańan laboratoriya idishlari

1 misol.

Gidroksid natriyni aralashtirishda hajmi 100 ml bólgan, aniqlik sinfi 1 bólgan kolbadan foydalanildi. Laboratoriya idishlarini jol qóyiladigan qátelik chegaralari ilovada keltirilgan. Gidroksid natriy aralashmasini hajmini standart anıqsızlıĝın topiń.

Esaplaw.

Laboratoriya idishlarini jol qóyiladigan qátelik chegaralari tómendegi 3.6.2.1 –jadvalda keltirilgan.

3.6.2.1 –jadval

Laboratoriya ólchov idishlarini jol qóyiladigan qátelik chegaralari,cm³

Nominal hajmi	Jol qóyiladigan qátelik
	Silindr		Menzurka	Kolba
	1 aniqlik sinfi	2 aniqlik sinfi		1 aniqlik sinfi	2 aniqlik sinfi
5	0,1	0,1	-	0,025	0,05
10	0,10	0,20	-	0,025	0,05
25	0,25	0,50	-	0,04	0,08
50	0,25	1,00	2,50	0,06	0,12
100	0,50	1,00	5,00	0,10	0,20
200	-	-	-	0,15	0,30
250	1,25	2,00	5,00	0,15	0,30
300	-	-	-	0,20	0,40
500	2,50	5,00	12,50	0,25	0,50
1000	5,00	10,00	25,00	0,40	0,80
2000	10,00	20,00	-	0,60	1,20

Jadvaldan kórinib turibdiki, bizniń misolimizdagi kolbanińjol qóyiladigan qátelik chegarasi 0,1 ml. 3.6.2.2 formulaga muwapıq standart anıqsızlıqni aniqlaymiz

(3.6.2.3.)

Javob. Kolbaniń standart anıqsızlıĝı ga teńdir.

Kópgina kimyoviy va analitik analizlarda ólchov idishlariniń kórgina turlari qóllaniladi: byuretka, pipetka, kolba, silindr va menzurka (3.6.2.2 –suwret.)

Жавоб.Колбанинг стандарт ноаниқлиги га тенгдир.

3.6.2.2 – suwret. Kimyoviy va analitik analizlarda qóllaniladigan turli ólchov idishlari: a ̶ byuretka; б, в ̶ pipetka; г ̶ ólchov kolbasi; д ̶ ólchov silindri; е ̶ menzurka;

2 - misol.

Suvni hajmini ólshewda ólchov kolbasidan foydalanildi. Аtrof-muhit temperaturasi 25 ^оС. Qóllanilgan kolbaniń nominal hajmi 100 ml, aniqlik sinfi 1. Suvni ólshewda jol qóyilgan standart anıqsızlıqni aniqlań.

Esaplaw.

Anıqsızlıqni har qanday turini esaplaw va bahalawda, birinchi navbatdan ólshewlar anıqsızlıĝıga taʼsir qılıwshıfaktorlarni, yaʼni anıqsızlıq manbalariga eʼtibor berish kerek. Bunda anıqsızlıq manbalari juda chuqur ilmiy nazariyalar va ólshewniń fizik-kimyoviy tiykarlari menenanaliz qilińanida masalan, ónta baʼzan esa yuzga yaqin anıqsızlıq manbalariga ajratish múmkinboladı. Talap qilińan aniqlik darajasidan kelib chiqib tiykariy anıqsızlıq manbalari ajratib alıwkerek. Suvni hajmini ólshewda ólchov kolbasiga taʼsir qılıwshı ikkita anıqsızlıq manbai mavjud: temperatura va kalibrlash anıqsızlıqlari (3.6.2.3 –suwret.). Ishlab chiqaruvchi tomonidan berilgan kalibrlash anıqsızlıĝı normal atrof-muhit sharayati20 ^оС berilgan. Normal atrof muhit sharayatidan awıwısh kóshimcha temperatura anıqsızlıĝın keltirib chiqaradi.

Oʼlchov idishini kalibrlash Temperatura

3.6.2.3 –suwret. Suv hajmini ólshewda anıqsızlıq manbalari

Temperaturani ózgarishi evaziga hajmni ehtimoliy oshishi temperaturaga tuwrı proportsional bolıp, tómendegi formula menen aniqlanadi:

	(3.6.2.4)
	(3.6.2.5)

bu jerde: - interval yarim keńligi; - suv hajmini ólshewda qóllanilgan kolbaniń nominal hajmi; - suvniń hajmiy keńayish koeffitsienti; - suv hajmi ólchańan waqıtdagi atrof-muhit temperaturasini normal temperaturadan farqi.

Hajmni kórsatilgan intervaldagi mánislari tekis bólistiriwnızamıga bóysunishi tiykarında temperaturaviy standart anıqsızlıqni hisobladik.

Kalibrlash anıqsızlıĝıntómendegicha aniqlaymiz

(3.6.2.6)

3.6.2.4 – suwret. Kiriwshamalarini standart anıqsızlıĝınbahasini grafik tasvirlanishi

Ikkita anıqsızlıq manbalarini umumlashtirib, hajmni ólshewda jol qóyilgan standart anıqsızlıqni aniqlaymiz

(3.6.2.7)

3-misol.Tómendegi temperaturani ólshew misolida berilgan va grafikda keltirilgan uchburchak bólistiriwnızamınińólshewlar anıqsızlıĝıboyınshakiriwshamalarini izohlań (3.6.2.4 - suwret).

Birinchi navbatda ushbu grafikda qanday tiykariy parametrlar kombinatsiyasidan tashkil topganligiga aniqlik kiritamiz: - matematik kutilish; - yarim interval keńligi.

Temperatura haqqındagi axborot salıstırĝandaulıwmabolıp, ushbu shamanińitimallıqniń simmetrik uchburchak bólistiriwiga muwapıq keladi. Quyi chegara va joqarı chegara mánisda bolıp, intervalni yarim keńligi mánisga teńdir.

Ushbu itimallıq zichliginiń matematik ifodasi tómendegicha:

(3.6.2.8)

Matematik kutilish va standart anıqsızlıq mos ravishda tómendegicha aniqlanadi

(3.6.2.9)

Ulıwmajaĝdayda ushbu nizamnińitimallıq zichligi tómendegi kórinishga ega:

(3.6.2.10)

bu jerde: a va b – kútilmegenshama X nińólshew chegarasini aniqlab beradigan nizam parametrlari.

Uchburchak bólistiriwiniń integral funktsiyasi tómendegi kórinishga ega

(3.6.2.11)

Uchburchak bólistiriwiniń differentsial va integral funktsiyalariniń grafik ravishda quyida ravishda kórsatilgan