Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 
1
N.I.Fayzullayev.,
1
N.S.Tursunova., 
2
Sh.B.Raxmatov, 
1
A.S.Mamatov 
1
Samarqand davlat universiteti, 
2
Buxoro tibbiyot instituti 
 
Metanni oksikondensatlash reaksiyasining kinetik qonuniyatlari oqimli 
differensial reaktor (uzunligi 650 mm, ichki diametri 8 mm) da o‗rganildi. 
Differensial reaktor sharoitida metanni katalitik oksikondensatlanish reaksiyasi 
unumiga, metanning konversiyasiga va katalizator selektivligiga turli omillarning 
ta‘siri va jarayon borishining kinetik qonuniyatlari o‗rganildi.
Natijada reaksiyaning quyidagi maqbul sharoiti tanlandi: T=750
o
C, 
W
umum
=1000soat
-1
, 
kat: 
(Mn
2
O
3
)
x
·(Na
2
MoO
4
)
y
·(ZrO
2
)
z
; 
P
umum.
=0.1MPa, 
P
metan
=0.033MPa, 
P
kislorod
=0.014MPa. 
T=750
o
C, 
W
umum
=1000soat
-1
. 
Metandanetilenhosilbo‗lishjarayonisxematikifodalandi. 
Reaksiya harorati 700 dan 850
0
C gacha oraliqda o‗zgartirildi. Berilgan 
sharoitda metanning konversiyasi 1 dan 35% gacha, kislorodning konversiyasi 4 
dan 98% gacha o‗zgardi. Reaksiya mahsulotlari bo‗yicha selektivlik 30 dan 70% 
gacha o‗zgardi. 
Reaksiyaning gaz mahsulotlari xromatografik usulda qo‗shimcha termostat 
bilan jihozlangan termokimyoviy detektorli ―Gazoxrom 3101‖ xromatografida 
quyidagi maqbul sharoitda tahlil qilindi: kolonka termostati harorati-100
0
C, 
tashuvchi gaz (havo) oqimining sarfi -35 ml/min, faollashtirilgan ko‗mir bilan 
to‗ldirilgan kolonka uzunligi - 1m, ichki diametri - 3mm. Miqdoriy tahlil mutlaq 
darajalash usulida amalga oshirildi. 
C
2
-uglevodorodlar sintezi uchun katalizator ikki usulda cho‗ktirish va yuttirish 
usullarida tayyorlandi. 

---

317 
Cho‗ktirish usulida katalizator tayyorlash uchun marganes atsetat va natriy 
molibdatning suvli eritmalari ishlatildi. Tutuvchi modda (nositel)-kremniy oksidini 
natriy silikatning suvdagi eritmasiga sulfat kislota qo‗shib tayyorladik. Cho‗kma 
filtrlandi, 130
0
C da quritildi va kuydirish pechida 5 soat davomida 800-1100
0
C da 
kuydirildi. Yuttirish usulida katalizator tayyorlash uchun avval natriy silikatning 
suvdagi eritmasiga sulfat kislota qo‗shildi. Cho‗kma filtrlandi, 130
0
C da quritildi va 
800-1300
0
C da kuydirildi. So‗ngra marganes atsetat va natriy molibdat tuzlarining 
suvli eritmalari qo‗shildi. 3 soatdan so‗ng olingan katalizator quritildi va 800-
1300
0
C da kuydirildi. So‗ngra olingan massaga zaruriy miqdordagi sirkonil nitrat 
eritmasi qo‗shildi. So‗ngra yuqoridagi ketma-ketlik bo‗yicha katalizator filtrlandi, 
quritildi va kuydirildi.
Katalizatorlarning amorf strukturalari rentgenofazali tahlil usulida, g‗ovak 
strukturasi azotning termodesorbsiyasi usulida olingan adsorbsion egri chiziqlar 
tahlili asosida, namunalar sirt yuzasi S
sol
BET usulida, mikrog‗ovak va 
mezog‗ovaklarning hajmi BJH usulida aniqlandi. Fazoviy tarkibi rentgen 
difraksiyasi usuli bilan difraktometr DRON-3 (CuK
α
nurlanish)da o‗rganildi. 
Katalizatorning dispers xossasi skanirlovchi elektron mikroskop (JSM-6510 LV)da 
tekshirildi. 
Metanni oksikondensatlash reaksiyasi asosan, quyidagi jadvalda keltirilgan 
bosqichlardan iborat. Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, 1- va 2-reaksiya asosiy bo‗lib, 
metandan etilen olish jarayonida qo‗shimcha reaksiya ham boradi.