Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

1-rasm. P=0,1 MPa da dastlabki gazda CH
4
:O
2
 nisbatlari bilan adiabatik 
qizdirish orasidagi bog„liqlik 
1-rasmdan ko‗rinib turibdiki, metanning miqdori ortishi bilan adiabatik 
qizdirish pasayadi. Masalan, etilenga nisbatan selektivlik metan:kislorod=2:1 
bo‗lgan maqbul sharoitda adiabatik qizdirish 1690
0
C ni tashkil etadi. 
Metan:kislorod nisbati 5 ga teng bo‗lgan sharoitda adiabatik qizdirish 575
0
C ni 
tashkil etadi. Dastlabki gazlar aralashmasida metanning miqdori 90% bo‗lganda 
adiabatik qizdirish 325
0
C gacha kamayadi. 
Hozirgi vaqtda naysimon reaktorlar sanoatda metanni oksikondensatlash 
reaksiyalarida istiqbolli emas. Chunki naysimon reaktorlarda issiqlik tashuvchi 
sifatida metallar qotishmalari va suyuqlanmalarini ishlatish talab etiladi. Bu 
qotishmalar neft-kimyoviy jarayonlarda qimmatga tushganligi va reaktorlarni
ishlatishni murakkablashtirgani uchun noqulaydir. Shunday qilib, aytish mumkinki, 
metanni okskondensasiyalash reaksiyalarida naysimon reaktorlarni ishlatishni 
cheklovchi birinchi muammo issiqlik tashuvchilar muammosi bo‗lsa, ikkinchisi 
naysimon reaktor yasaladigan materiallarning katta solishtirma sirt yuzasiga ega 
bo‗lishidir. 
 
Ma‘lumki, adiabatik tipidagi reaktorlar katalitik jarayonlarni amalga oshirish 
uchun juda ko‗p ishlatiladi, jarayonlarning selektivligi haroratning keng o‗zgarishi 
oralig‗ida kam o‗zgaradi. Bunday reaktorlarning afzalligi ularning metallsig‗imlari 
kichik qiymat 2-3 t/m
3
(kat) ga egaligi hamda reaktor yasashning osonligi hamda 
arzonligidir. Kamchiligi esa reaksiyalarning katta issiqlik effekti bilan amalga 
oshishi va selektivlik katalizator qatlami bo‗yicha bir jinsli bo‗lmasligidir. 

---

315 
Yuqorida ta‘kidlab o‗tganimizdek metan:kislorod nisbati 5 ga teng bo‗lganda 
gazlar aralashmasini adiabatik qizdirish issiqligi 575
0
C ni tashkil etadi. Qabul 
qilingan yuqori yaqinlashishini hisobga olsak, metanni oksikondensatlash 
reaksiyasini 4-5 pog‗onali qurilmada amalga oshirish mumkin. Ushbu sharoitda 
jarayonni amalga oshirish istiqbolli usuldir. 5 pog‗onali adabatik reaktorda 
boradigan jarayonning hisoblangan asosiy ko‗rsatkichlari 1-jadvalda keltirilgan.