Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Foydalanilgan adabiyotlar ro‟yxati.
1. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Toshkent,1997 y. 
2. J.O.Tolipova, A.T.Gafurov. Biologiya ta‘limi texnologiyalari. T, 2002 y. 
 
СУВ РЕСУРСЛАРИДАН ОҚИЛОНА
ФОЙДАЛАНИШ БЎЙИЧА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР 
 
Ф.А. Йўлдошева-талаба 
Toshkent davlat agrar universiteti Termiz filiali 
 
Қишлоқ хўжалиги ишлабчиқаришида коллектор-зовур сувларидан кенг 
миқѐсда фойдаланишни белгиловчи асосий омиллардан бири уларнинг ҳар 
бир ҳудудда шаклланиш тартиби ва шароитлари ҳамда шўрланганлик 
даражаси ҳисобланади. Маълум шароит ва кўрсаткичларни инобатга 

---

46 
олмасдан фойдаланилганда ҳудуднинг экологогик-мелиоратив ҳолати 
вақтўтиши билан ѐмонлашади. 
Марказий осиѐ, шу жумладан, Ўзбекистоннинг текислик қисмида тупроқ 
таркибида карбонат ва гипс етарли даражада бўлганлиги сабабли сув 
сифатини баҳолашда ҳалқаро миқѐсда қабул қилинган тасниф ва меъѐрларда 
қайд қилинган кўрсаткичлар етиштирилаѐтган ўсимликларни суғоришда 
фойдаланилаѐтган сув сифатини умуман ва, айниқса, шўрланган сувларни 
баҳолашда ҳақиқий вазиятни ифодалайди.[ Х.И.Яқубов.] 
Олинган маълумотларнинг таҳлилига қараганда, аксарият кўп ҳолларда 
асосий урғу қайси даражада шўрланган сувни мазкур ҳудудда экинларни 
суғоришга ишлатиш мумкинлигини аниқлашга берилган. Лекин коллектор-
зовур сувларидан сурункасига ѐки вақти-вақти билан фойдаланилганда – 
тупроқ-ўсимлик тизимида содир бўладиган кимѐвий, биологик ва бошқа 
жараѐнларнинг ўзгариши ва уларнинг йўналишини ифодаловчи миқдорий 
кўрсаткичлар деярли ўрганилмаган.
Шўрланган сувлар далага берилганда ўсимлик илдизи тарқалган 
қатламдаги тупроқнинг агрокимѐвий, биологик ва бошқа хоссалари ўзгариши 
натижасида 
етиштирилаѐтган 
экинларнинг 
ўсиб 
ривожланиши 
ўзгаради.[О.Рамозонов.39-46] Маълумотларга қараганда, ўсимлик танасида 
содир бўладиган физиологик жараѐнлар жадаллашади, унинг морфометрик 
кўрсаткичлари, олинадиган маҳсулот, ҳосил миқдори ва сифати пасаяди.
Шу боис қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида коллектор-зовур 
сувларидан фойдаланишда содир бўлиши мумкин бўлган салбий асоратларни 
имконият даражасида камайтиришга йўналтирилган ташкилий-технологик 
тадбирларнинг таркиби вамеъѐрларини белгилаш тупроқ хоссалари, 
ўсимликларда содир бўладиган биологик жараѐнларнинг ўзгаришини 
ифодаловчи кўрсаткичлар муҳим аҳамиятгаэга. Булар жумласига: тупроқнинг 
сув-физик, 
кимѐвий 
(тузлартаркиби, 
сингдириш 
сиғими, 
эритма 
концентрацияси ва таркиби, ионларнинг жадаллиги, оксидланиш ва қайта 
тикланиш), агрокимѐ, биологик ва бошқа жараѐнлар киради. 
Мазкур жараѐнлар ўзгаришини етиштирилаѐтган ўсимликларда содир 
бўлаѐтган биологик, физиологик ўзгаришлар (фотосинтез, нафас олиш ва б.қ.) 
билан узвий боғлиқ ҳолда таҳлил қилинганда ҳар хил даражада 
шўрланганколлектор-зовур,ерости сувларидан экинларни суғориш ва 
фойдаланишнингмоҳияти,самарадорлигини экологик ва иқтисодий жиҳатдан 
ҳаққоний баҳолаш мумкин.