Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Фойдаланилган адабиѐтлар 
1.
Байметов К.И., Е.А.Шредер, Ш.М.Ахмедов. Ўзбекистон фермер 
хўжаликларида ўрик кўчатларини кўпайтириш технологияси бўйича 
тавсиялар. Тошкент 2015. 10 бет. 
2.
Бегматов А. Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудида мевали экинлар 
етиштириш 
масалалари. 
Республика 
илмий-амалий 
конференцияси 
материаллари. Термиз, 2016 йил 15-декабр,181 б. 
 
TIRNOQGUL - CALENDULA OFFICINALIS L. DORIVORLIK 
XUSUSIYATLARI 
 
D.J.Qoraboeva-o`qituvchi, A.A.Tog`ayev, Sh.G‟.Razzoqov-talabalar 
 TerDU 
Mustaqilligimizga erishganimizdan keyin dorivor o‘simliklarga ehtiyoj ortib 
bormoqda. O‘lkamizda tabiiy boyliklar juda ko‘p. Ammo ular qanchalik ko‘p 
bo‘lmasin, biz bu boyliklarni extiyot qilmasak, ulardan tejab foydalanmasak, vaqt 
kelib biz o‘ylagan "cheksiz" boylik ham tugab qolishi mumkin. 
Tirnoqgul O‘zbekistonning hamma viloyatlarida manzarali o‘simlik sifatida 
o‘stiriladi. Tirnoqgul bir yillik, bo‘yi 30-60 sm ga yetadigan o‘t o‘simlik. Poyasi tik 
o‘suvchi, qirrali, shoxlangan. Bargi sertuk, cho‘ziq, teskari tuxumsimon, bandi 
bilan poyada ketma-ket joylashgan. Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz, 
tuxumsimon. Gullari sariq yoki to‘q sariq rangda, savatchaga to‘plangan. Mevasi-
pista. May-sentyabr oylarida gullaydi va mevasi pishadi. O‘simlik qiyg‘os 
gullaganda savatchalar bandsiz qirqib olinadi va salqin yerda quritiladi. Tirnoqgul 
o‘simligining guli tarkibida karotin, salitsilat va olma kislotalari fitontsidlar, 
kalendin achchiq moddasi, saponinlar, alkaloidlar, efir moyi, oshlovchi shilliq va 
bo‘yoq moddalar bor.
Abu Ali ibn Sino tirnoqgul ildizi bilan buyrak, qovuq, me‘da yallig‘lanishi, 
isitma, o‘pka va boshqa kasalliklarni davolagan. Xalq tabobatida o‘simlik gulidan 
tayyorlangan damlama bosh aylanish, o‘zgarib (almashinib) turadigan isitma va 
ba‘zi ko‘z kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Gulining qaynatmasi esa buyrak, 
isitma, qonli siyish kasalliklariga va yaralarga davo qilinadi hamda bachadondan 
qon oqishini to‘xtatish uchun ishlatiladi. Shuningdek, qaynatmasidan gush va 
boshqa teri kasalliklarini davolovchi shifobaxsh vanna qilinadi. 
Tirnoqgul o‘simligidan damlama tayyorlash uchun og‘zi yopiladigan idishga
2 stakan qaynab turgan suv quyib, ustiga guldan 2 choy qoshiq solinadi va 15 
daqiqa damlanadi. So‘ngra dokada suziladi. Yuqorida aytib o‘tilgan kasalliklarga 
davo qilish uchun kuniga 4 mahal yarim stakandan ichiladi. 
Qaynatma tayyorlashda og‘zi yopiladigan idishdagi 2 stakan suvga 
maydalangan guldan 20 gr solib, 10-15 daqiqa qaynatiladi. Sovigach, dokada 
suziladi. Kuniga bir osh qoshiqdan 3 mahal ichiladi. Dokani tirnoqgul damlamasiga 
shimdirib, tananing kuygan joyiga yopiladi. Maydalangan tirnoqgul gulidan 5 gr 

---

42 
olib, 25 gr vazelin bilan yaxshilab aralashtiriladi, hosil bo`lgan surtma kesilgan 
joyni, chipqon hamda yaralarni davolash uchun ishlatiladi. 
Ilmiy tabobatda tirnoqgul o‘simligining dorivor preparatlari (damlama) turli 
yaralarni, kuyganni davolashda, stomatit, angina va boshqa tomoq og‘rig‘i 
kasalliklarida og‘iz va tomoqni chayish uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, bu 
preparatlar gastrit, me‘da va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi hamda jigar 
kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Tirnoqgul o‘simligining guli rak kasalligida 
ishlatiladigan "KN" preparati tarkibiga kiradi. (Tabletka holida chiqariladi) 
Xulosa qilib aytganda, dorivor o‘simliklar Vatanimizdagi tabiiy boyliklarning 
bir qismini tashkil etadi. Ularning zahirasi ham unchalik ko‘p emas. Agar biz 
dorivor o‘simliklarga talabning yildan-yilga oshayotganini, ular o‘sayotgan joylari 
yildan-yilga kamayib borayotganini hisobga olsak, dorivor o‘simliklarning tez vaqt 
ichida ancha kamayib ketishi, bazi qimmatbaxo turlari butunlay yo‘q bo‘lib 
ketishini tasavvur qilish qiyin emas.