Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Химиялық қурамы
. Пақалында, тамырында эфир майы, алкалоидлар, 
холин, адонин, инулин, шайыр затлары, каротин, ийлеўши затлар, қант, 
борнеол, смола затлары, витамин С, А, В ҳәм тағы басқа затлар бар. 
Қолланылыўы.
Емлеў ушын пақалы менен тамырын пайдаланады. 
Пақалын июль-август, ал тамырын гүздиң соңғы айларында (октябрь, ноябрь) 
жыйнайды[4]. 
Абу Али ибн Сино жуўсан ӛсимлигиниң жер үстиңги бӛлиминен 
таярланған қайнатпаны бүйрек-тас, тымаў кеселликлерин емлеўде, асқазан, 
ишек безлериниң хызметин күшейтеди, толғақты тезлетеди, нерв системасын 
тынышландырады, шаншыўды ҳәм тамыр аўырыўына байланыслы 
уйқысызлықты емлеў ушын сондай-ақ тер шығаратуғын, ишек қуртын 
түсиретуғын қәсийети бар ҳәм аўқатты сиңдириўши дәри ретинде 
пайдаланып келеди.
Кӛплеген еллердиң халық медицинасында үсти келгеннен кейин 
(менструация) тазалаў ушын қояншық кеселлигин, неврастенияны, үсти 
келиў (менструация) тоқтап қалған ҳалларда қайнатпа менен ҳаялларды 
шомылдырыўды буйырған. Булардан тысқары, бас аўырғанда қайнатпаға бир 
нәрсени ығаллап басқа байлаған. 
Шығыс медицинасында жерикке (токсикозға), невралогияға, териниң 
ириңли аўырыўларына қарсы қолланады.
Халық медицинасында жуўсанның жер үстиңги бӛлиминен таярланған 
демлеме ӛкпе туберкулези, менингит, тутқанақ ҳәм нерв кеселликлерин 
емлеўде ҳәм аўырыў қалдырыўшы дәри сыпатында пайдаланады.
Жуўсан ӛсимлигинен таярланған қайнатпада суўық тийгенде балалар 
шомылдырылады. Кептирилмеген жапырағын майдалап, езип, жараларға 
байланады. 
Пақалы менен тамырының тынбасын нервти тынышландыратуғын дәри 
ретинде пайдаланады.

---

261 
Украинада тамырының ақ шарапқа қосылған қайнатпасына пал қосып, 
ӛкпе туберкулезине, дем алыў органлары аўырыўларына қарсы ислетиледи. 
Дем қыспа аўырыўына жолыққан адамларға жуўсанның пақалы менен 
жапырақларының түтинин ийискетеди. 
Етеги келмей қалғанда 2 ас қасық гүли менен тамырын 1 стакан суўық 
суўға салады ҳәм ҳәр бир 3 сааттан бир ас қасықтан етеги келгенге дейин 
ишеди. Егерде етеги бир ҳәптениң ишинде келмесе, онда тынбаны 
қойыўлатыў керек болады.
Қояншық аўырыўын емлеў ушын таза ямаса қант араластырылған 
тамырының унтағы пайдаланылады. Ол ушын 100 грамм ярым литр араққа 
салады ҳәм 3 күн тындырып, кунине 3-4 рет ишеди.
Қытай медицинасында буйрек тасы аўырыўына шалынған адамға жуўсан 
шӛбиниң қайнатпасынан ванна жасайды. 
Әпиўайы жуўсан тамырына жүўериниң аналық аўзын, ийт мурын 
тамырын, ошаған тамырын, гешир туқымын қосып бүйрек тас аўырыўын 
емлеўге болады. Ол ушын барлығын араластырады ҳәм 15 грамын ярым литр 
суўға салып салқын жерге 12 саат қойылады. Оннан кейин жанған отқа 10 
минуттай қайнатады, суўыған соң сүзип алынады. Бул қайнатпаны 3 ас 
қасықтан күнине 3 рет, кеште уйқы алдынан 100 граммнан ишеди. Емлеў 
узақлығы 5-6 ай. 
Ӛсимликтен демлеме таярлаў ушын аўзы жабылатуғын ыдысқа бир ярым 
стакан қайнап турған суў қўйып, үстине жуўсанның кептирилген ҳәм 
майдаланған жер устиңги бӛлиминен 3 чай қасық салынады ҳәм 4 саат демлеп 
қойылады. Суўығаннан соң сийледе сүзип алып, күнине 3-4 рет аўқаттан 
ярым саат алдын ишиледи[3]. 
Тийкарғы шийки затлар қоры Әмиўдәрьяның саға жағында Хожели, 
Кегейли ҳәм Қоңырат районларының тоғай массивлеринде ушырасады. 
Шийки затлар қорын таярлаў гүллеў фазасында (июль-август) ӛткериледи. 
Тийкарғы керекли материаллар- ӛсимликтиң жоқарғы ҳәм қаптал 
шақалары есапланады.