%збекстан Республикаси халы3 билимлендири7 министрлиги

Тарқатпа материаллар
Filosofiya ne
Filosofiya adamzat tariyxındag`ı en` a`yyemgi ilimlerden biri. Filosofiyalıq pikir alısıwlar, pikirlew insan ta`biyatına ta`n bolg`an qubılıs. Demek filosofiyanın` o`zi qa`dimgi pa`n ekenligi ko`rinip turadı. Filosofiya a`lem ha`m onın` jasawı rawajlanıwı o`mir ha`m insan, o`mirdin` ma`nisi, bolmıs ha`m joqlıq sıyaqlı ko`plegen mashqalalar haqqında pikir alısıwlar ju`rgizetug`ın pa`n bolıp tabıladı.

Al Kindiydin` usı ko`zqarasınan «Filosofiyanın` dushpanlarıda filosofiyag`a za`ru`r», degen teren` pikirde ma`nis bar.
Ulıwma insan o`miri filosofiya bolıp tabıladı.

	A`yyemgi grek, rim filosofı Suqrat (xakıykıy ismi Sokrat) (eramızdan burıngı Cuqrot 469—399 jıllar) —ayyemgi Grek filosofı. Sokrat puxaralardın adep-ikramlı, ruuxıy tarbiyasına ulken axmiyet bergen. Ol bılay deydi «Oz-ozindi anla xam bil!» «Platon menin dostım, birak nızam doslıktan ustin turadı» degen hikmetli pikirleri usı dauirdegi ruuxıylıktın jokarı korinisi bolgan.
	Cokrattın shakirti Platon ja`ha`n filosofiyası tariyxında o`shpes iz qaldırg`an ullı oyshıl. Ol oz ideyaların dialoglar tiykarında bayan etken etken. İdeya birinshilikte, materiallık du`n`ya ekinshilikte. Demek, bizdi qorshag`an du`n`yanı ideyalar du`n`yasına ha`m zatlar du`n`yasına bo`ledi.
	Aristotel` Platonnın` sha`kirti (384—322 jıllar) a`yyemgi Gretsiyanın` en` ullı filosofı, ol o`zinin` ta`kirarlanbas, ja`ha`ndı tan` qaldırg`an ilimiy miyrası menen belgili. Ol bılay deydi: «Tajriybege iye bolg`anlar ne ekenligin biledi, biraq ne ushın ekenligin bilmeydi».
	Grek filosofı Geraklit (e.b. 520—460 jıllar) Kishi Aziyanın` Batıs jag`asındag`ı Efes qalasında zerger shan`arag`ında du`n`yag`a kelgen. Ol stixiyalı dialektikag`a tiykar salg`an, ot— a`lemnin` tiykarı dep bilgen. «Gu`res ha`mme na`rsenin` atası, ha`mme na`rsenin` patshası", «Bir da`r`yag`a ekinshi ma`rtebe su`ngip bilmeysen`», «Barlıq na`rse ag`adı, hesh na`rse bir jerde turmaydı.» degen Geraklit.
	Grek filosofı Ksenofant filosofiyalıq ta`liymatqa baylanıslı, tabiyat – o`zgermeytug`ın ha`m hareketsiz, "Ha`mme na`rse jerden o`nip shıg`adı ha`m waktı menen ja`ne jerge qaytadı", "Biz ha`mmemiz jerden tuwılg`anbız ha`m jerge aylanamız". Ksenofant ayyemgi grek filosoflarınan birinshi bolıp, biliwdin` mu`mkinshiligi ha`m shegarası haqkında pikir ju`rgizgen.

Karma (nızamı)

	F. Bekon 1561-1621 jj jan’ zaman metodin induktiv metoddti islep shig’iw da’llilew kerekligin tu’sindi.Teoriyaliq oylawdin’ birden – bir deregi sezimler. Teoriyaliq oylaw tek,sezim mag’liwmatlarin rastionaliq tu’rde islep shigiw menen shug’landi.
	Jan’a zaman oyshillarinin’ substanstiya haqqinda taliymati. R. Dekart 1596-1650 jj Ilimlerdin waziypasi- shinliqti biliw. Dekarttin’ bul pikiri progressivlik pikir bolip tabiladi, sebebi adamzat oylawiwna isenbewshilik korsetken agnostikaliq sxlostikaliq taliymatlarg’ qarsi snig’adi.

	Abu Rayxan Muxammad İbn Axmad Beruniy ullı alım-entsiklopedist, oyshıl ha`m gumanist Qıyatta Xorezmnin` eski paytaxtında tuwıldı. Jas Beruniy Oraylıq Aziyada birinshilerden bolıp jer globusın jasadı. Mamun ibn Mamunnın` sarayında u`lken lawazımdı iyeleydi.
	Abu Ali İbn Sina (Avitsenna) - Oraylıq Aziyanın` ullı oyshılı. Jaqın ha`m Orta shıg`ıs xalıqlarının` ta`biyiy-ilimiy ha`m ja`miyetlik-siyasiy oyına, onın` rawajlanıwına u`lken u`les qostı. Biraq İbn Sina o`z da`wirinin` iri filosofı boldı. İbn Sina beligili da`rejede Orta a`sir filosofiyasının` ha`m ilimnin` rawajlanıwına u`lken u`les qostı. Onın` shayxur-rais Alımlardın` bası dep atadı.