Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

53-§. allel emes genlerdiń óz ara tásiri
 
G. Mendel ashqan násil quwıwshılıq nızamları organizmler
-
diń hárbir belgisi tek bir gen tásirinde násilden-násilge ótiwine 
baylanıslı jaǵdaylardı ózinde kórsetedi. 
Organizmlerdiń basqa kóp túrleri, sortları hám tuqım
-
larındaǵı belgilerdiń násilden-násilge ótiwin úyreniw nátiyjesinde 
genler iskerligindegi jańa nızamlıqlar ashıldı. Organizmdegi kóp
-
shilik belgilerdiń násil quwıwshılıǵı bir genge emes, al birneshe 
allel emes genlerdiń iskerligine baylanıslı ekenligi dálillendi.
Belgilerdiń birneshe jup allel emes genlerdiń óz ara tásir etip 
násil quwalawshılıǵı tómendegi túrlerde boladı:
— genlerdiń komplementar tásiri (komplementar);
— genlerdiń epistatikalıq (epistaz) hám polimer tásiri (po-
limer).
Genlerdiń komplementar tásiri hár túrli allelge jatatuǵın 
genler geybir belgileriniń rawajlanıwına birqansha erkin tásir 
etiwi menen birge, kóbinese hár túrli formada óz ara tásir 
kórsetedi. Nátiyjede orga nizmde qanday da bir belginiń rawaj-
lanıwı birneshe gen qadaǵalawı as tında boladı. Mısal ushın, 
tawıqtıń kekili hár qıylı parodalarında hár túrli formada boladı. 
Bul nárse eki jup genniń óz ara tásiri nátiyjesinde genlerdiń 
ayrıqsha kombinaciyası sebepli kekili tórt túrli variantta: yaǵnıy 
ápiwayı (aabb), noqat tárizli (aaBB yaki aaBb), gúl tárizli kekil 
(aabb, aabb) ǵoza tárizli kekili (aaBB, aaBB, aaBb yaki 
aaBb), lar formada kórinedi (51-súwret).
http:eduportal.uz

---

144
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM
Genotipte allel emes genlerdiń óz ara tásiri nátiyjesinde or
-
ganizmde jańa belginiń rawajlanıwına alıp keliwshi genlerdiń 
komplementar
, yaǵnıy toltırıwshı tásiri dep ataladı. Genlerdiń 
bunday tásiri genotipi hár qıylı bolǵan xosh iyisli, aq gúlli no
-
qattı óz ara shaǵılıstırıwda da anıq kórinedi. alınǵan birinshi 
buwın gibridleri qızıl reńde boladı.
Birinshi buwın gibridler óz ara shaǵılıstırılǵanda ekinshi 
buwın ósimliklerde ajıralıw: 9:7 qatnasta, yaǵnıy bir fenotiplik 
klass (9/16) qızıl, ekinshisi (7/16) aq boladı, demek, juwmaq 
nátiyjesindegi qatnas 9:7. ata-ana ósimlikleriniń genotipi — 
aabb hám aaBB bolıp, olardıń hárbiri birewden dominant (a 
hám B) genge iye. Bul dominant genler bólek-bólek halda gúlge 
qızıl reń bere almaydı, sonıń ushın ata-ana noqat ósimlikleriniń 
gúli aq boladı. komplementar násilden-násilge ótiwde fenotip 
jaǵınan ajıralıw F
2
de 9:3:3:1, 9:7, 9:3:4, 9:6:1 qatnaslarda boladı.