Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

50-§. Di-poligibrid shaǵılıstırıw. 
mendeldiń úshinshi nızamı
Organizmler bir-birinen júdá kóp belgileri menen ajıraladı. 
eki hám onnan artıq belgileriniń násillendiriw nızam lıqların di
-
gibrid hám poligibrid shaǵılıstırıw arqalı úyreniwge boladı.
digibrid 
hám
 poligibrid 
shaǵılıstırıw dep, eki yamasa onnan 
artıq jup belgileri menen ajıralatuǵın ata-ana organizmlerin óz 
ara shaǵılıstırıwǵa aytıladı.
digibrid shaǵılıstırıwdı tekseriw ushın Mendel eki jup belgi
-
si menen: dániniń reńi (sarı yamasa jasıl) hám forması (tegis 
yamasa jıy rıq) bolǵan gomozigota halındaǵı noxat ósimliklerin 
óz ara shaǵı lıstırdı. Noxat dániniń sarı reńi (a) hám tegis for
-
ması (B) domi nant, jasıl reńi (a) hám jıyrıq forması (b) recessiv 
boladı. Hárbir ósimlik bir tiptegi gametalardı payda etedi. Bun
-
day gametalardıń qosılıwınan alınǵan násildiń barlıǵı bir qıylı, 
yaǵnıy sarı-tegis boladı.
Birinshi buwın gibridlerde hárbir jup allel genlerden tek bi
-
rewi gametalarǵa túsip qaladı. Yaǵnıy birinshi meyoz bóliniwi 
nátiyjesinde a gen B gen menen bir gametaǵa yamasa b gen 
menen túsiwi, tap sonday-aq, a gen B gen yamasa b gen menen 
bir gametaǵa túsiwi múmkin.
Hárbir organizmde júdá kóp jınıs kletkaları payda boladı, 
statistikalıq nızamshılıq boyınsha hárbir F
1
gibridte tórt túrde 
25 % den — aB, ab, aB, ab gametalar payda boladı. Tuqım
-
lanıw procesinde bir organizm gametaları ekinshi organiz
-
mniń hárbir gametaları menen tosınnan ushırasıwı múmkin. 
Bunı Pennet ketekshesi járdeminde ańsat ǵana anıqlawǵa boladı. 
Pennet ketekshesine gorizontal boyınsha bir organizm gameta
-
ları, vertikal boyınsha ketekshe lerdiń shep tárepine ekinshi or
-
ganizm gametaları jazıladı. ketek shelerdiń ishine bolsa gamet
-
alar qosılıwınan payda bolǵan zigo talardıń genotipi jazıladı 
(50-súwret). F
2
de payda bolǵan organizmlerdi fenotipi boyınsha 
esaplap shıǵıw oǵada ańsat
.
http:eduportal.uz

---

139
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM
Gibridler fenotipi boyınsha tórt toparǵa bólinedi: 9 sarı te
-
gis; 3 jasıl tegis; 3 sarı búrisken; 1 jasıl búrisken gibridler pay
-
da boladı. eger hárbir belgiler boyınsha ajıralıwdı esaplap shıǵı-
latuǵın bolsa, sarı dánniń sanı jasıl reńge, tegis formasınıń 
sanı búrisken formasına qatnası 3:1 boladı. Solay etip, digibrid 
shaǵılıstırıwda hár jup belgiler basqa jup belgilerge baylanıslı 
bolmaǵan halda yaǵnıy tap monogibrid shaǵılıstırıwdaǵıday 
ajıralıwǵa ushıraydı.
digibrid shaǵılıstırıwda F
2 
buwında fenotip jaǵınan qatnası 
9:3:3:1, genotip jaǵınan qatnas 1:2:2:4:1:2:1:2:1 boladı.
Tuqımlanıw procesinde gametalardıń tosınnan ushırasıw 
múm kinshiligi barlıǵı ushın bir qıylı boladı. Payda bolǵan zigo-
ta larda gen lerdiń hár qıylı kombinaciyaları ámelge asadı. di
-