Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

Citogenetikalıq.
Bul usıl qollanılǵanda ata-ana belgileriniń 
násil quwalawshılıǵı menen birge xromosomalardıń jaǵdayı ar
-
nawlı mikroskoplar járdeminde úyreniledi. 
Molekulyar genetika. 
Bul usıl arqalı násil quwıwshılıqtıń 
materiallıq tiykarı bolǵan dNk hám rNk nıń strukturası hám 
wazıypası úyreniledi.
Ontogenetikalıq.
Bul usıl járdeminde organizmlerdiń jeke 
rawajlanıwında, ósiwinde genotip hám sırtqı ortalıq faktorlardıń 
tásiri fenotiptiń kóriniwinde qanday tásir etiwi úyreniledi.
http:eduportal.uz

---

129
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM
Genetikalıq injeneriya.
Bul usıl járdeminde bir organizmniń 
siyrek ushırasatuǵın genlerin ekinshi organizmge kóshirip ótke-
riw jumısları ámelge asırıladı.
Genetika pániniń rawajlanıw tariyxı.
Genetika pániniń rawaj-
lanıw tariyxında tómendegi tiykarǵı basqıshlardı belgilewge 
boladı:
1-basqısh. G.Mendel hám onıń shákirtleri tárepinen násillik 
hám násilleniw nızamlarınıń ashılıwı.
2-basqısh. T. Morgannıń xromosoma teoriyasınıń dóretiliwi 
hám onıń rawajlandırılıwı.
3-basqısh. Genetikalıq izertlewlerge ximiya, fizika, kiberneti-
ka sıyaqlı pánlerdiń jetiskenliklerin usınıw. Bul basqısh tiy-
karınan elektron mikroskopiya, rentgenostruktur diagnoz sıyaqlı 
usıllardan paydalanıw menen baylanıslı. 
Genetika pániniń rawajlanıwına sırt elde júdá kóp ilimpazlar 
ózleriniń úleslerin qosqan. Ózbekstanda da genetika tarawında 
kóplegen ilimpazlar ilimiy izertlew jumısların alıp barǵan hám 
genetika pániniń rawajlanıwına múnásip úles qosqan. Bul 
ilimpazlarımız akademikler J.a. Musaev, O. Jalilov, N. Nazirov, 
S. Mirahmedov, a. abdukarimov, abdullaev hám basqalar. Násil 
quwıwshılıqtıń shaǵılıstırıw metodınan payda-lanıp úyrenilgende 
tómendegi genetikalıq simvollar qollanıladı.
Shaǵılıstırıw «x» belgisi menen kórsetiledi. ana organizm
«
»(Venera-Zuhranıń aynası), ata organizm «
» (Mars qalqa
-
nı hám nayzası) belgisi menen kórsetiledi. ata-ana organizmler 
aldına «P» háribi (latınsha «Parents» — ata-ana degen mánis
-
ti ańlatadı). ata-ana organizm hám shaǵılıstırıwlarda payda 
bolatuǵın gametalar «G» háribi menen belgilenedi. Shaǵılıstırıw 
nátiyjesinde alınǵan birinshi áwlad shaǵılısıw — F
1
, ekin-
shi áwlad shaǵılısıw F
2
hám t.b. simvollar menen belgilenedi. 
«F» háribi latınsha «Filio» sózinen alınǵan bolıp, balalar degen 
mánisti ańlatadı. Birinshi áwlad (F
1
) shaǵılıstırıwlardı dominant 
yamasa recessiv gomozigotalı organizmleri menen shaǵılıstırıw 
qayta analizlew shaǵılıstırıw yaki 
bekkross
dep ataladı. alınǵan 
áwlad bolsa F
b
tárizinde belgilenedi.
9. Biologiya, 9-klass.
http:eduportal.uz

---

130
GeNeTIka HaQQÍNda UlÍWMa MaǵlÍWMaT
VI BÓlIM