Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

VI BAP
 
 
ORGANIzMLERdIń KÓBEYIWI HÁM 
INdIVIduAL RAWAjLANÍWÍ
V
BÓLIM
ORGANIzMLERdIń INdIVIduAL
RAWAjLANÍWÍ — ONTOGENEz
Organizmlerdiń kóbeyiwi hám 
individual rawajlanıwı
38-§. Kletka cikli
kóbeyiw yamasa ózin-ózi qayta tiklew organikalıq (janlı) 
tábiyattıń ózine tán qásiyetlerinen biri. kóbeyiw — bakteriya-
lardan baslap, sút emiziwshilerge shekem bolǵan barlıq tiri 
organizmler ushın tán. Hárbir ósimlik hám haywan, bakteriya 
hám zamarrıq túriniń jasawı, ata-ana hám áwladlar arasındaǵı 
izbe-izlik tek ǵana kóbeyiw arqalı saqlanıp turadı. 
Organizmlerdegi kletkanıń jasaw múddeti onıń dúzilisi hám 
funkciyasına baylanıslı halda hár túrli boladı. Mısalı, nerv 
hám bulshıq et kletkaları embrional rawaj lanıw dáwiri tamam 
bolǵannan (toqtaǵannan) soń bólinbeydi hám organizm-
niń pútkil ómiri dawamında óz funkciyasın orınlaydı. Basqa 
kletkalar — súyek kemigi, jiligi, epidermis, ishek epiteliyası 
pútkil ómiri dawamında bólinip kóbeyip turadı. Solay etip, 
kletkanıń tirishilik cikli bóliniwden payda bolǵan jańa klet-
kanıń nabıt bolıwına shekem yamasa keyingi bóliniwine she-
kem bolǵan dáwirin óz ishine aladı. Organizmlerdiń tiri-
shilik iskerligi hám kóbeyiwi kletkalardıń bóliniwi arqalı tá-
miyinlenedi. eukariot kletkalar tiykarınan, eki túrli usılda 
kóbeyedi:
1. Mitoz — somatikalıq kletkalardıń bóliniwi.
2. Meyoz — jınıslıq kletkalardıń bóliniw usılı.
http:eduportal.uz

---

96
OrGaNIZMlerdIŃ INdIVIdUal raWaJlaNÍWÍ - ONTOGeNeZ
V BÓlIM
Mitoz
(grekshe «mitos» — jip degen sózden alınǵan) cikli 
dep kletkanıń bóliniwine tayarlıq dáwiri hám de mitoz bas-
qıshların dawam etiwine aytıladı. Bir mitozdan ekinshi mi-
tozǵa shekem bolǵan, kletkanıń bóliniwge tayarlıq dáwiri 
interfaza delinedi. Interfaza úsh dáwirge bólinedi (26-súwret):
1. dNk sintezine tayarlıq dáwiri G
1
menen belgilenedi. Bul 
dáwirde belok hám rNk tez sintezlenedi. Biosintez reakciyala-
rında qatnasatuǵın fermentlerdiń aktivligi artadı, kletka tez 
ósedi.
2. Sintez dáwiri S háribi menen belgilenedi. Bul dáwirde 
dNk molekulası reduplikaciyalanadı hám onıń muǵdarı eki 
márte artadı. Belok hám rNk sintezlenedi, kletka orayı da 
eki esege artadı. Mitoxondriya hám plastidalardaǵı dNk da 
eki esege artadı. dNk nıń eki ese kóbeyiwi nátiyjesinde hárbir 
xromosomada eki ese kóp dNk payda boladı (27-súwret).
kletkanıń 
bóliniwi