Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

 
15.2.  Tapsırma.
  Awıllarıńızǵa  barıp  jası  úlken  adamlar  menen 
sóylesip material jazıp keliń. 
 
Test
 
Awızeki sóylew 
tiliniń 
ózgesheliklerin jazıp 
alıwda qanday 
usıllardı qollanıwǵa 
boladı? 
a) Baqlaw, tikkeley baqlaw usılı 
b) Gúrrińlesiw, anketa usılı 
v) Baqlaw, soraw - juwap, anketa usılı 
g) Anketa usılı
 
Baqlaw usılı 
neshege bólinedi? 
a) Aldın – ala ulıwma baqlaw 
b) Tiykarǵı obekti boyınsha baqlaw 
v) 2 ge, aldın – ala ulıwma baqlaw, 
tiykarǵı obekti boyınsha baqlaw 
g) Tikkeley baqlaw
 
Dialektlerdi 
izertlegende 
obektlerdiń 
qashıqlıǵı bir 
-
 
birinen qanday 
bolıwı kerek? 
a) 4,8 km 
b) 6 km 
v) 7 km 
g) 5 km
 
132

---

Dialektologiyalıq 
materiallar 
jıynaǵanda nelerge 
kóbirek itibar 
beriledi? 
a) Sózlerdiń jazılıw ózgesheligine 
b) Sózlerdiń aytılıw ózgesheligine  
v) Adamlardıń jasına 
g) Adamlardıń milletine
 
Dialektologiyalıq 
materiallardı 
qanday jastaǵı 
adamlardan jazıp 
alǵan maqul? 
a) 20 – 30 jastaǵı 
b) 30 – 40 jastaǵı 
v) 60 – 70 jastaǵı  
g) 40 – 50 jastaǵı
 
Jergilikli sóylesimge 
tán tiykarǵı 
ózgeshelikler, tillik 
qubılıslar qanday 
adamlardıń tilinde 
kóbirek saqlanadı? 
a) Úy biykeleriniń tilinde 
b) Úlken jastaǵı adamlardıń tilinde 
v) Úlken jastaǵı hám tuwılǵan jerinen 
basqa jaqqa shıqpaǵan adamlardıń tilinde  
g) Jaslardıń tilinde
 
Soraw 
-
 juwap usılı 
qanday jaǵdayda 
qollanıladı? 
a) Leksikalıq material jıynawda 
b) Tildiń fonetika tarawına baylanıslı 
materiallardı jıynawda 
v) Morfologiya tarawına baylanıslı 
materiallardı jıynawda 
g) Til ózgesheliklerin salıstırǵanda
 
Xalıq tilinen 
material jıynawda 
qanday usıllar 
qollanıladı? 
a) Baqlaw, soraw - juwap usılı 
b) Awıl – aymaq haqqında maǵlıwmat 
jıynaw 
v) Dialektologiyalıq materialdı 
pasportlandırıw 
g) Fonetikalıq transkripciya
 
 
 
 
 
 
 
 
 
133

---

GLOSSARIY 
Allofon
  –  (gr.  allos  –  basqa  +  phone  –  dawıs)  –  allofona.  Bir 
sóylemge birlesken hár bir fona. Máselen, kórdim sózinde altı fona 
qatnasıp, olardıń hár biri basqa-basqa fonemanıń usı sóz quramında 
qatnasıwı. 
Akustika
  –  (gr.  akustikos  –  sestiń  esitiliwi)  eksperimental 
fonetikada  ses  tolqınların  úyrenetuǵın  bólim.  Tábiyattaǵı  seslerdiń 
ulıwma teoriyası fizikanıń akustika bóliminde izertlenedi. 
Artikulyaciya
  –  (lat.  articulare  –  bólek  -  bólek  aytıw)  –  sestiń 
aytılıwındaǵı  sóylew  aǵzalarınıń  háreketi  hám  olardıń  ornalasıw 
jaǵdayı.  Awızlıq  artikulyaciya.  Murınlıq  artikulyaciya.  Qosarlı 
artikulyaciya. 
Aspekt
  –  (lat.  aspectus  –  túr)  kózqaras.  Qanday  da  bir 
máselelerge,  túsinik,  qubılıslarǵa  belgili  bir  kózqaras  penen  qaraw. 
Máselen,  fonetikanıń  fizikalıq  aspekti,  fiziologiyalıq  aspekti, 
lingvistikalıq aspekti. 
Affrikat
  –  (lat.  affricata  –  qırıp  ótiw)  –  sóylew  waqtında  ch,  c 
seslerin aytqanda dáslep jabısıw, soń juwısıw payda boladı. Mine usı 
sesler affrikat sesler dep ataladı. 
Affiksoid
  –  (lat.  Affixus  –  bekitilgen,  biriktirilgen  +  gr.  eidos  – 
túr)  –  birde  affiks,  birde  mánili  sóz  sıpatında  jumsalatuǵın 
qosımtalar.  Olar  sóz  jasawshı  morfemalar  sıyaqlı  sóz  tiykarına 
jalǵanıp,  jańa  mánidegi  dórendi  tiykarlardı  jasaydı:  kitap  +  xana, 
shárt + nama. 
Argotizm
  –  (fr.  argotisme  –  argot  –  jargon)  belgili  bir  sociallıq 
topardaǵı  adamlar  arasında  qollanılatuǵın  shártli  sóz  hám  sóz 
dizbekleri.  Onda  turpayılıq,  kemsitiw  mánileri  bolmaydı.  Olar 
ádebiy  tilde  qanday  da  bir  maqset  penen  ǵana  qollanıladı,  sebebi 
argotizmler ádebiy til ushın norma emes. 
Variant 
–  (lat.  varians  –  fr.  variante  –  ózgeriwsheń)  –  kórkem 
shıǵarmanıń  bir  neshe  nusqaları  bolıwı  múmkin.  Olardı  bir 
shıǵarmanıń  variantları  dep  ataydı.  2.  Grammat.  Til  birlikleriniń 
ózgeriwinen payda bolatuǵın hár túrli formalar. Mısalı: affikslerdin 
variantı, sózlerdiń variantı hám t.b. 
Grafika
  –  (  gr.  graphike  –  jazıw)  –  hár  qanday  tildegi  seslerdi 
ańlatıwshı tańbalardıń (háriplerdiń) jıynaǵı.
 
134

---

Dialektologiya
  –  (gr.  dialectos  –  dialekt  +  logos  –  ilim)  –  til 
biliminiń dialektler menen sóylesimlerin izertleytuǵın tarawı.