Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Meshel, 
qarameshel sózleri 
qaraqalpaq tiliniń 
qaysı sóylesimine 
tán? 
a) Kegeyli, Shımbay 
b) Qońırat, Xojeli 
v) Moynaq, Qońırat  
g) Taxtakópir, Qaraózek 
Moynındaǵı jún 
sharqatın taslamadı. 
Dialektlik sózdi 
tabıń? 
a) Taslamadı 
b) Jún 
v) Moynındaǵı 
g) Sharqatın  
Qaraqalpaq 
tiliniń dialektlik 
sistemasınıń 
quramı. 
a)  Arqa  hám  qubla  dialektler,  awıspalı 
sóylesimler 
b)  Arqa  hám  qubla  dialektler, 
bóleklengen sóylesimler 
v)  Arallı  ózbek  awıspalı  sóylesimi, 
Buxara 
qaraqalpaqlarınıń 
awıspalı 
sóylesimi 
g) 
Awıspalı 
sóylesimler 
hám 
bóleklengen sóylesimler 
39

---

Sosiallıq 
dialektler degenimiz 
ne? 
 
a) Sociallıq dialektler joq 
b) Belgili xalıqtıń dialekti 
v) Belgili topardıń dialekti 
g)  Hár  túrli  toparlardıń  tilinde 
qollanılatuǵın arnawlı sózler
 
Súyrik eki ayda 
… boladı? 
a) Pishen 
b) Quyrıq 
v) Qapańbas 
g) Qopaq 
Dialektologiyalıq 
tekstler qalay 
jazıladı? 
a) Shártli belgiler menen 
b) Tekstler transkripciyalanbaydı 
v) 
Dialektologiyalıq 
transkripciya 
menen jazıladı  
g)  Dialektlik  ózgeshelikler  menen 
jazıladı 
Qaraqalpaq 
tilindegi dialektlik 
ózgeshelikler 
tariyxı, shıǵısı 
jaǵınan neshege 
bólinedi? 
a) bólinbeydi 
b) 3 toparǵa bólinedi 
v) 5 toparǵa bólinedi 
g) 2 toparǵa bólinedi
  
 
4.2. Tapsırma. 
Venn diagramması arqalı dialektlik sózler menen 
ádebiy tildegi sózlerdiń bir-birinen ayırmashılıǵın kórsetiń.
 
 
 
 
 
Uqsaslıǵı
 
Ádebiy til
 
Dialektlik 
sózler
 
40

---

 
Leksikalıq ózgeshelikke iye dialektizmler sózligi
 
Dialektte 
Ádebiy tilde 
súbeli 
belsendi, úlgili 
keris // kerispe 
tartıs 
sarsań 
hayran 
quw sózli 
házilkesh 
dúkárt 
 kishkene qayshı 
tatımsız 
az 
bir betkey 
bir tárepleme 
qarpıw 
sharpıw 
kish pesin waqıt 
pesin 
 
41

---

5. LINGVISTIKALÍQ GEOGRAFIYA 
 
Jobası: 
1. Lingvistikalıq geografiya haqqında túsinik.  
2.  Lingvogeografiyanıń  payda  bolıwı  hám  onıń  rawajlanıw 
tariyxı. Izoglossa. 
 
1. 
Lingvistikalıq 
geografiya 
haqqında 
túsinik. 
Lingvogeografiyanıń payda bolıwı hám onıń rawajlanıw tariyxı. 
Lingvistikalıq geografiya dep dialektlik qubılıslardıń taralıw shegin, 
aymaǵın  lingvistikalıq  kartalar  jasaw  arqalı  anıqlaytuǵın 
dialektologiyanıń  bir  tarawı  aytıladı.  Lingvistikalıq  geografiya  til 
biliminiń belgili bir tarawı bolsa da, ekinshi jaǵınan geografiya ilimi 
menen  de  baylanıslı  boladı.  Bul  baylanıs  tillik  ózgesheliklerdi 
toplap,  solardıń  taralıw  shegin  keńislikte  kórsetip,  kartaǵa 
túsiriwinde. 
Dialektologiyaǵa  qatnaslı  ádebiyatlarda  lingvistikalıq  geografiya 
menen  birge  areallıq  lingvistika  termini  qollanıladı.  Areal  da, 
izoglossa  da  tillik  qubılıslardıń  taralıw  shegin  bildiretuǵın  sóz 
bolǵanlıqtan,  joqarıda  atalǵan  terminlerdiń  mánisi  bir-birine  sáykes 
kelip,  geyde  biriniń  ornına  ekinshisi  qollanılıp  ta  ketedi,  óytkeni 
olardıń izertlew usılı da, obekti de ortaq.  
Lingvistikalıq geografiya tiykarınan, tillerdiń quramındaǵı dialekt 
hám sóylesimlerge tán ózgesheliklerge tiykarlanıp, olardıń jaylasıw 
shegaraların  anıqlay  aladı.  Bunday  jaǵday  onıń  áhmiyetli  usýl 
ekenliginen  de  derek  beredi,  sebebi,  qanday  da  bir  dialektlik  fakt 
kartaǵa alýnǵanda qollanýlatuǵýn shegarası, xızmet etiw ornı, ózine 
tán izoglossalıq jaǵdayları izertlewshiniń kóz aldına elesleydi.