Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministrligi berdaq atíndaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

SABAQTÍŃ ÓTIWGE QOYÍLATUǴÍN TALAPLAR
Dene tárbiyanıń wazıypasın esapqa alıp úyretiw hám tárbiya jumıslarınıń principlerine tiykarlanıp tómendegi talaplar qoyıladı.
1. Hár sabaq aldın ala belgilengen wazıypanı sheshiwge arnalǵan bolıwı hám burınǵı kelesi sabaqlar menen baylanıslı bolıwı tiyis. Beriletuǵın shınıǵıwlardıń muǵdarı berilgen waqıt ishinde orınlanatuǵın jaǵdayda hám qolaylı bolǵanı maqul. Sonıń menen birge jumıstıń nátiyjesi oqıwshılar tárepinen maqullanıp olardıń shınıǵıwǵa bolǵan sezim talabın qanatlandırıwı tiyis.
2. Hár bir sabaq oqıwshılarǵa hár tárepleme jeterli dárejede tásir jasaytuǵın bolıwı kerek. Onıń arnawlı tásiri, dene tárbiya boyınsha bilim beriw hám jetilistiriw sıpatında boladı.
3. Hár bir sabaq tiykarǵı wazıypasınan tısqarı, aqıl miynet hámme estetikalıq tárbiyanı iske asırıwı tiyis
4. Oqıwshılardıń uqıp hám kónlikpeleri hár sabaq sayın qáliplestiriw hám bekkemlenip baradı. Olardıń oylaw qábiletleri hám jeke juwapkershilikleri jedellestiriledi.
5. Oqıwshılardıń iskerliginiń hárakteri hám mazmunı hár túrli bolıwı kerek. Shınıǵıw koordinaciyasınıń quramalastırıwı burın tanıs shınıǵıwlar menen aralastırıp ornatılıwı oqıwshılarda qızıǵıwshılıqtı arttırıp sharshawdı boldırmaydı.
6. Oqıwshı sabaq dawamında úziliksiz jumıs islewi tiyis. Bul waqıttı únemli jumıs islewi paydalanıwı, funkcionallıq tayarlıǵın saqlawǵa hám tártiplilikti bekkemlewge járdemin tiygizedi. Ayırım jaǵdayda sabaq waqtında dem alıw aktiv túrinde bolǵanı maqul, tapsırmalardı tallaw, jeńil shınıǵıwlardı orınlaw, háreketli oyınlar h.t.b.
7. Sabaq dawamında hár qıylı úyretiw metodların paydalanıp oqıwshılardıń shınıǵıwlardı ózinshe orınlaw ushın qızıǵıwshılıǵın payda etiw talap etiledi.
Sabaqtıń tabıslı ótiliwine muǵallimniń jumısı úlken áhmiyetke iye. Bular tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek.
1. Jumıstıń wazıypasın oylanıp durıs anıqlawı hám oǵan sáykes tapsırmalardı belgilep beriwi talapqa muwapıq boladı.
2. úyreniletuǵın shınıǵıwlardıń texnikaları tuwralı izbe-izligin saqlap túsinikti qáliplestiriw. Bunda ushırasatuǵın qátelerdi belgilep hám onıń dúzeytuǵın jolların kórsetiw.
3. Oqıwshılardıń jumıstı orınlawın hám tártibin turaqlı baqlap barıw jánede ózin ózi basqarıwǵa úyretiw.
4. Oqıwshılardıń barlıq ózgesheliklerin esapqa alıp jumıs muǵdarın retlestiriw mısalı: shınıǵıwdıń qaytalanıw sanın anıqlaw, hárekettiń tezligi, tempin, dawam etiw waqtı hám t.b. jumıstıń kólemi adam denesine unamlı tásir jasaytuǵın jaǵdayda bolıwı tiyis
5. Hár bir sabaqtan hám belgili tapsırmanı orınlaǵannan keyin oqıwshınıń iskerligi, jumıstıń nátiyjeligi tuwralı tallaw júrgiziw hám juwmaqlaw kerek boladı. Bunda shınıǵıw texnikasınıń durıs orınlanıwı, nátiyjeligi, denege tásir etiw jaǵdayı hám oqıwshılardıń tártibi sóz etiledi.
MUǴÁLLIMNIŃ SABAQTIŃ ÓTIWGE TAYARLIǴI
Dene tárbiya sabaǵınıń tabıslı ótiliwi muǵallimniń puxta tayarlıǵına baylanıslı: Joqarı tájiriybeli pedagogtanda sabaqqa kúndelikli tayarlanıwdı talap etiledi. Sabaqqa tayarlanıw tómendegishe shólkemlestiriledi: sabaqtıń ulıwma hám bilimleriniń wazıypasın anıqlaw bir saatlıq is joba dúziw, muǵallimniń jeke tayarlıǵı, ózine járdemshi tayarlaw, sabaq ótetuǵın orınnıń tayar bolıwı, kerekli úskenelerdiń tayar bolıwı h.t.b. Sabaqtıń mazmunın anıqlaw bul bilim beriw, tárbiyalıq hám den sawlıqtı bekkemlew wazıypalarınıń dúzimin islep shıǵıw. Usı belgilengen wazıypaǵa ılayıq dene shınıǵıwları tańlap alınadı hám oqıwshılardıń iskerligin támiyinley alatuǵın usıllar belgilenedi. Sabaqtıń wazıypası islenip shıqqannan keyin onıń dúzilisi anıqlanadı, sebebi ayırım bólimleriniń wazıypasına ózgeris kiritiliwi múmkin.
Sabaq oqıw tárbiya jumısınıń jobasına tiykarlanıp jobalastırıladı hám oqıwshılardıń dene tayarlıǵına ótiletuǵın jaǵdayǵa qaray tayarlanadı. Dáslep sabaqtıń tiykarǵı bólimin islep shıǵıp keyin tayarlıq hám juwmaqlaw bólimlerine tayarlanǵan kewilge muwapıq boladı.
Pedagogtıń sırtqı kórinisi shınıǵıwdıń orınlanıw qaǵıydaların durıs kórsetip beriwi úlken áhmiyetke iye. Muǵallim ózine járdemshilerdi tayarlawǵa ayırıqsha dıqqat bóliwi kerek. Járdemshi joqarǵı klass oqıwshılarınıń ishinen aktiv sportshılardan tayarlanadı, ol shólkemlestiriw metodikalıq usıllardı, shınıǵıwlardı durıs orınlawdı, ornalastıradı hám qáwipsizlikti saqlawdı, tóreshilik qaǵıydaların biliwi tiyis.
Oqıwshınıń tayarlıǵına sabaq ótetuǵın orınlardı kózden ótkeriw, sabaqtıń texnikalıq jaqtan támiyinleniwin hám sol sabaqqa kerekli úskenelerdiń tayınlıǵın anıqlaw kiredi.
DENE TÁRBIYADA ÚYRETIWDIŃ ÓZGESHELIKLERI
Qozǵalıs háreketlerin úyretiw. Dene tárbiyada úyretiw basqa pánlerge qaraǵanda ayırım ózgesheliklerge iye. Dene tárbiyada biz oqıwshılarǵa Qozǵalıs háreketlerin úyretemiz. Dene tárbiya jumısında eń baslı nárse, bul oqıwshılardıń háreket iskerligi. Usı arqalı adamnıń dene hám psixologiyalıq funkciyaları jetilistiriledi.
Dene tárbiyada úyretiw-bul hár qıylı qozǵalıs háreketlerdi hám arnawlı bilimdi iyelep alıw demek oqıwshılarda dene tárbiya boyınsha bilimdi komplekslestiriw.
Qozǵalıs háreketlerine yamasa dene shınıǵıwına úyretiw-bul jeke pedagogikalıq wazıypa. Shınıǵıwlarǵa úyretiw nátiyjesinde háreket kónligiwin qáliplestiredi. Sonıń menen birge shınıǵıwǵa baylanıslı háreket sapaları rawajlanadı mısalı: kúsh, shıdamlılıq hám t.b. Bular bir-birine baylanıslı bolǵan menen onıń metodlarında hám ilajlarında ózgeshelikler bar. Sonlıqtan pedagogikalıq jumıs waqtında úyretiwge yamasa háreket sapasın rawajlandırıwǵa arnawlı dıqqat qoyıladı.
Úyretiw waqtında bilim hám tárbiya jumısları menen bir qatarda den sawlıqtı bekkemlew wazıypasıda iske asırıladı.
Shınıǵıwlarǵa úyretiw waqtında bilim beriw jumısıda birge alıp barıladı. úyretiletuǵın oqıw materiallarınıń tiykarın oqıwshılardıń Qozǵalıs háreketleri quraydı. Olardıń oqıw iskerligi deneden kóp kúsh jumsawdı talap etedi. ápiwayı jaǵdayda adam dene múmkinshiliginiń bir bólimin paydalanadı. Al, úyretiw yamasa shınıǵıw waqtında adamǵa joqarı talap qoyılsa, deneniń bar múmkinshiligi jumsaladı. Bul álbette jaǵdayǵa hám shınıǵıwdıń quramalılıǵına baylanıslı.
Úyretiwdiń jáne bir ózgeshelikleriniń biri-bul háreket kónligiwin qáliplestiriw.
Qáliplesken háreket kónligiw sisteması oqıwshınıń tayarlanǵanlıǵın anıqlaydı. Oqıwshılarda háreket kónligiwiniń qáliplesiwi, háreket sapasınıń rawajlanıwı menen tıǵız baylanıslı boladı. Mısalı: aralıqqa juwırıwdı úyretiw waqtında tezlik rawajlanadı. Sonıń menen birge kúshtiń hám shıdamlılıqtıń rawajlanıwına tásirin tiygizedi. Úyretiwdiń nátiyjesi iyelegen bilimi hám deneniń rawajlanıwınıń muǵdarı menen anıqlanadı.
Dene tárbiyada bilim beriw tárbiyalıq wazıypánı iske asırıw menen tıǵız baylanıslı. Shınıǵıw úyretiw waqtında oqıwshılarǵa tárbiyalıq tásir jasaw pedagogikalıq jumıstı sapalı shólkemlestiriwge baylanıslı. Arnawlı shólkemlestirilgen shınıǵıw jumısları hám adamnıń psixologiyasına tásir etiwshi ilajdıń biri bolıp esaplanadı.
Dene tárbiya muǵallimi basqa pán muǵallimleri sıyaqlı oqıwshılardı hár tárepleme tárbiyalawǵa dıqqat qoyıwı kerek. Dene tárbiya sabaǵı waqtında hár qıylı tárbiyalıq jumıstı iske asırıw múmkin.
-oqıwshılarda úzliksiz dene shınıǵıwı menen shuǵıllanıw ádetti tárbiyalaw. Bul hár kúni ózinshe shınıǵıw islep denesin jetilistiriwge múmkinshilik beredi.
-erlikti hám miynet qıyınshılıǵın jeńiwge tárbiyalaw. Hár qıylı shınıǵıwlardı orınlaw arqalı adam hár tárepleme rawajlanadı, miynet qıyınshılıqların jeńil sheshetuǵın boladı, onıń hár qıylı jumıs iskerligi artadı.
-gigienalıq kónligiwdi hám ádetti tárbiyalaw. Dene shınıǵıwlarınıń paydalılıǵı ko’pshilik jaǵdayda gigienalıq dereklerdi durıs waqtında paydalanıwǵa baylanıslı. Dene tárbiyanı úyretiw, deneni shınıqtırıw, jumıs tártibiniń durıs retlesiwin, waqtında dem alıw, awqatlanıw hám shınıǵıwlardıń gigienasın durıs saqlawdı talap etedi.
-oqıwshılardıń shınıǵıwlardı ózbetinshe orınlaw uqıbın tárbiyalaw
Bul oqıwshılardıń dene shınıǵıwlarına sapalı qatnasın hám oqıwshılardıń shólkemlestiriwshilik uqıbın tárbiyalaydı.
Dene shınıǵıwlarına úyretiw sabaqlarında barlıq tárbiyalıq wazıypánı sheshiw, onı durıs jobalastırıwǵa hám oǵan sáykes hár qıylı ilajlardı, metodlardı paydalanıwǵa baylanıslı.
Qozǵalıs háreketlerine úyretiw waqtında den sawlıqtı bekkemlew wazıypasın iske asırıw ushın dene tárbiyanıń barlıq ilajları paydalanıladı. Dene tárbiyada úyretiw jumısınıń ózi oqıwshılardıń denesine, psixologiyalıq funkciyalarına hár tárepleme tásir jasaw jumısları menen birge baylanıslı alıp barıladı.
Ulıwma oqıwshılar menen úyretiw jumısı medicinalıq tekseriwdiń juwmaǵına tiykarlanıp retlestirilip iske asırıladı. Mısalı: tekseriw juwmaǵında oqıwshılar tiykarǵı tayarlıq hám arnawlı toparlarǵa bólinedi. Bulardıń hár qaysısı ushın shınıǵıwlar tańlap alınadı. Oqıw materialları toparlardıń jas ayırmashılıǵına hám dene tayarlıǵınıń múmkinshiligine sáykes beriliwi tiyis.
Úyretiwdiń nátiyjeligi kóbinese sırtqı dereklerdi durıs shólkemlestiriwge tikkeley baylanıslı (mısalı: sabaq ótetuǵın orınnıń tayınlıǵı, sport úskeneleriniń sáykesligi hám t.b.) Joqarıda kórsetilip ótken úyretiwdiń ózgeshelikleri oqıtıwshıdan pedagogikalıq bilimdi hám oqıwshılardıń anatom-fiziologiyalıq ózgesheliklerin jaqsı biliwdi talap etedi.