Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

 ÁYYEMGI INDIYA LINGVISTIKASI. 
Áyyemgi Ind izertlewleri Biziń eramızdan burınǵı V ásirden baslanadı.
Indlerdiń ańız,gimn,diniy jırları bolǵan «Veda» tilin izerlewden Ind lingvistikası
baslanadı.Biziń eramızdan burınǵı VI ásirde belgili bolǵan bul kitaptı indler 
karamatlı dep sanaǵan. Sol dáwirdiń ózinde kitapta indler túsiniksiz kóplegen 
sózler,gápler bolǵan. Sonı anıqlaw «Veda» tilin awızeki sóylew tilinen 
qorǵaw,onıń tilin izertlew qolǵa alınǵan.Onı izertlew tórt túrli baǵıtta júrgizilgen.
1.Fonetikası menen orfoepiyasın izertlew. 
2. Qosıq qurılısın izertlew. 
3.Grammatikasın izertlew. 
4. Leksikası menen etomologiyasın izertlew. 
Áyyemgi ind lingvistikası usı tórt baǵdarda rawajlanǵan. 
Hind lingvistikası ásirese 
YASKI
hám
PANINI 
miynetleri arqalı bizge 
kelip jetti. 
YASKI
biziń eramızǵa shekemgi V ásirde jasaǵan. Ol «Veda» tiliniń 5 
tomlıq sózligin dúzgen. 
PANINI
biziń eramızǵa shekemgi IV ásirde ómir súrgen. 
Onıń «Grammatikalıq qádelerdiń segiz bólimi» («Ashtadxyai») degen 
miynetlerinde 4 mıńday grammatikalıq qaǵıydalar berilgen. Bul miynette 
PANINI
«Veda» tilin qálpine keltiriw nátiyjesinde payda bolǵan indlerdiń sanskrit 
dep atalatuǵın eski ádebiy tilin izertlegen. Sonday-aq «Veda» jırınıń tiliniń seslik 
sistemasın,sóz jasaw,sóz ózgertiw jolların izertlegen. Panini miyneti linvitika 
tariyxında biziń dáwirimizge kelip jetken 1-grammatika. Ol sanskrit tiliniń 
grammatikası dep te ataladı.Onda sózlerdi shaqaplarǵa bóliw, túbir hám 
qosımtalarǵa ajıratıw,suffiks, prefiks degenlerdiń hámmesi bar. Paninidiń bul
miynetiniń oǵada tereń ilimiyligine qaray otırıp,oǵan shekem de grammatika 
jazılǵan bolıwı kerek dep shamalawǵa boladı. Bul onday miynetlerdiń bolǵan 
bolmaǵanı bizge málim emes. 
Indler barlıq sózlerdi atawısh,feyil,predlog,kómek tirkewishi dep 4 ke
bólgen, olarǵa anıqlama bergen.feyildiń máhálge bóliniwi,atlıqtıń seplenetuǵını 
oǵada anıq jazılǵan. 
Indler fonetikasında tereń izertledi.Olarda fonetika ayırıqsha ilim retinde
qaralmaǵan. Fonetikanıń máseleleri morfologiyalıq máseleler menen birlikte túbir 
menen qosımta,sóz benen sóz arasındaǵı ses almasıwına baylanıslı 
izertlenedi.Sonda da házirgi dáwirde aytılıp júrgen máselelerdiń birazın
ushıratıwǵa boladı.Seslerdiń fizeologiyalıq sıpatı,sóylew aǵzalarınıń
artikulyaciyası, seslerdiń dawıslı, dawıssız; únli,únsiz bolıp bóliniwi durıs 
kórsetilgen. 
V.TOMSEN: «
Ind lingvistikasınıń kóterilgen shını ayırıqsha. Bul shıńǵa
kóp nárseni ind lingvistikasınan úyrene otırıp ta Evropa til bilimi XIX ásirde de 
kótere almadı» dep jazadı. Sonday-aq Bodzen de áyyemgi ind lingvistikası 
bolmaǵanda Evropa hám Aziya da lingvistikanıń gullep rawajlanıwı bolmaǵan 
bolar edi dep jazadı. 

---

 Biziń dáwirimizdiń III ásirde jasaǵan Vararushi Katyana Panini miynetlerin 
tallap túsindirgen.Sonday-aq Katyana orta ásir indleriniń iprakrit dep atalatuǵın 
tilin sanskrit tili menen salıstırıp izertlegen.Solay etip eń dáslep tariyxıy-
salıstırma usıldı qollanǵan. Ol óziniń «Prakrit grammatikası» miynetinde 
fonetikalıq nızamlardı morfologiyaǵa baylanıslı bayanlaydı. 
Tildiń máselelerin filosofiyaǵa baylanıslı izertlegen ilimpaz 
BXARTXARI
boldı. Ol til kategoriyası menen logikalıq kategoriyaǵa ayırıqsha kewil awdardı. 
Ind lingvistikasınıń keyingi wákilleri usı Panini, Katyana, Bxartxarilardıń
miynetlerin jıynaqlap,olardı túsindiriw menen shuǵıllandı. 
Erinburg universitetiniń professorı