Ўзбекистоп Республикасида хизмат кўрсатган фан арбоби

32-К -8437 
497

---

Жиноят ўртача огар ёки огар шикает етказиш оқибати вужудга 
келганидан бошлаб тугалланган ҳисобланади.
Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳтиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади. Жиноятни содир этиш мотиви ва мақсади уни 
квалификация қилиш учун аҳамиятли эмасдир.
Жнноятнинг субъекти машинани бопщариш ёки ундан фойда­
ланиш қоидасини бузган ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин.
Шу модданинг 
2
-қисмида машинани бошқариш ва ундан фой­
даланиш қоидасини бузганлик: 
1
) икки ёки ундан ортиқ шахсга 
ўртача огар ёки огар шикает етказишга олиб келганда; 
2
) одам 
ўлимига сабаб бўлган ҳоллари учун жиноий жавобгарлик белги­
ланган.
Мазкур модданинг 3-қисмида худди шундай қилмиш: 
1
) одам­
лар ўлимига; 
2
) бошкэ огар оқибатларга сабаб бўлганлиги учун 
жазони огарлапггирувчи ҳолат сифатида кўрсатилган.
5-§ . Учиш ёки учишга тайёргарлик кўриш 
қоидаларини бузиш 
(Ў зР Ж К 299-модцаси)
Мазкур жиноятнинг объект Ўзбекисгон Республикаси Қуролли 
Кучларида ўрнатилган учиш ва учиш аппаратларидан фойдаланиш 
қоидалари, жамоат хавфеизлиги, одамларнинг ҳаёти ва соғлиғидир.
Жиноятнинг предмети учшп аппарат (самолётлар, вертолётлар 
ва ҳоказо)дир.
Объектив томондан жиноят учиш ёки учишга тайёргарлик кўриш 
қоидаларини, шунингдек учиш аппаратларидан фойдаланиш қоида- 
ларини бузиш ҳалокат юз бериши ёки бошқа огар оқибатларга 
сабаб бўлишида ифодаланади.
Мазкур модда бланкет диспозициялидир. Ҳар бир алоҳида ҳолатда 
учиш ёки учиш аппаратларидан фойдаланиш қоидаларининг кай­
си банди бузилганлигини ва бу қоидабузарлик ҳамда юз берган 
ҳалокат ёхуд бошкэ огир оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланиш 
мавжудлигини аниқлаш лозим.
Жиноят моддий таркибли бўлиб, халокат юз берган ёки бош­
кэ огир оқибатлар юзага келган пайтдан бошлаб тугалланган хисоб­
ланади.
Боища оғир оқибатлар деганда, ҳарбий кема нинг, вертолётнинг 
халокати, одамларнинг ўлими, кўпчилик инсонларнинг соғлиғига 
зарар етиши ва бошқалар тушунилади.
498

---

Субъектив томондан жиноят эҳгиётсизлюс натижасида содир 
этилади.
Жиноят субъекти учишни амалга ошираётган ёки учишга тай- 
ёргарликка масъул бўлган ёхуд учиш аппаратларидан фойдаланиш 
қоидаларини бузган ҳарбий хизматчи бўлиши мумкин.
6
-§. Кемани бошқариш қоидаларннн бузиш 
(Ў зР Ж К 300-моддаси)
300-моддада жавобгарлик белгиланган жиноят объекти кемани 
бошқариш ва ундан фойдаланишнинг ўрнатилган тартибидир.
Жиноятнинг объектив томони кемани бошқариш қоидаларини 
бузиш натижасида кеманинг ҳалокати ёки жиддий шикастлани- 
ши, одамларнинг қурбон бўлиши ёхуд бошкэ оғир оқибатларнинг 
рўй бериши ҳисобланади.
Мазкур модда бланкет диспозицияли бўлиб, жиноий жавобгар­
лик деб ҳисоблаш учун кемани бошқариш қоидалари бузилганли- 
гини ва бу қоидабузарлик билан рўй берган оқибатлар — кеманинг 
халокати ёки жиддий шикастланиши, одамнинг ўлиши ёхуд бош­
кэ огир оқибатлар ўргасида сабабий богланиш мавжудлигини аник­
лаш шарт.
Жиноят кема ҳалокатга учраган ёки унга жид дий шикает етка­
зилган, одамлар курбон бўлган ёхуд бошқа оғир оқибатлар вужуд­
га келган пайтдан тугалланган ҳисобланади.
Бошқа огар оқибатлар — экологик фожеалар, атроф муҳитнинг 
оммавий ифлосланиши, флора ва фаунанинг ҳалокати ва бошқа- 
лардир.
Субъектив томоццан жиноят эҳгаётсизлик оқибатида содир эти­
лади. Жнноятнинг субъекта кемани бошқариш қоидаларини бузган 
хэрбий хизматчидир.

---

1. Ҳарбий мулк деганда нима тушунилади? Ҳарбий мулкни бе- 
ҳуда сарфлаш, йўқотиш ёки ишдан чиқариш деганда нима назарда 
тутилади?
2
. Қасддан ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикает етка­
зиш деганда нима тушунилади? Ушбу жиноий қилминиарни амал­
га оширшшшнг қандай усуллари бор?
3. Кдсддан ҳарбий мулкни нобуд қилиш ёки унга шикает етка­
зишнинг уни беҳуда сарфлаш, йўқотиш ёки ишдан чиқаришдан 
фарқи.
4. Атрофдагилар учун катта хавф манбаи бўлган қурол-яроғ, 
шунингдек модда ва буюмлар билан муомалада бўлиш қоидалари- 
ни бузишнинг жиноий жавобгарлик шартларини кўрсатинг.
5. Жанговар ва махсус машиналарга нималар киради? Машина­
ни бошкэриш ёки улардан фойдаланиш қоидаларини бузишга ни­
малар киради? Ушбу жинояг субъекти кимлар бўлиши мумкин?
6
. Учиш аппаратларига нималар киради? Учиш ёки учишга тай­
ёргарлик кўриш қоидаларини бузиш деганда нимани тушунасиз? 
Ушбу жиноий қилмишга оид жиноий жавобгарликка тортиш шар­
тларини кўрсатинг. Ушбу жиноят субъекти махсус субъект бўлиб 
ҳисобланадими?
7. Кемани бошкэриш деганда нима тушунилади? Кемани бош- 
кэриш қоидаларини бузиш усуллари қандай? ЖКнинг 300-модца- 
сида кэндай жиноий жавобгарлик шартлари кўрсатилган?

---

1-§. Ҳокимнятни суиистеъмол қилиш, 
ҳокимият ваколатидан ташқарига чиқиш ёки 
ҳокимият ҳаракатсизлиги 
(Ў зР Ж К 301-моддаси)
Ушбу жиноятнинг объекти хэрбий бошқарув идораларининг нор­
мал фаолияти, уларнинг обрўси, одамларнинг ҳаёти ва соғлигидир.
Объектив томондан жинояг бошлиқ ёки бошкэ мансабдор шахс­
нинг Куролли Кучларнинг манфаатларига, ҳарбий хизматчи ёки 
бошқа фуқароларнинг ҳуқуқлари ёки қонун билан қўриқланади- 
ган манфаатларига кўп миқдорда зарар ёки жиддий зиён еткази­
лишига сабаб бўлган: 
1
) ўз ҳокимият ёки хизмат мавқеини суиис­
теъмол қилинга; 
2
) ҳокимият ёки хизмат ваколати доирасидан 
четга чиқиши; 3) ҳокимият ҳаракатсизлигида ифодаланади.
Ҳокимиятни суиистеъмол қилиш, ҳокимият ёки хизмат вако­
лати доирасидан четга чиқиш ёки ҳокимият ҳаракатсизлиги ту- 
шунчаларини мансабдорлик жиноятларини таҳлил қилганда кўриб 
чиққан эдик.
Кўриб чиқилаётган қилмиш моддий таркибли жиноят хисобла­
нади. Уни тугалланган деб эътироф этиш учун Куролли кучлар­
нинг манфаатларига, ҳарбий хизматчи ёки бошқа фуқароларнинг 
ҳуқуқлари ёки қонун билан қўриқланадиган кўринишдаги оқибат- 
ларнинг рўй берганлигини аниқлаш лозим. Жиноят объектив то­
монининг зарурий белгиси ҳокимиягни суиистеъмол қилиш, ва­
колат доирасидан четга чиқиш ёки хэракатсизлик хэмда юзага келган 
оқибатлар ўртасидаги сабабий богланишнинг мавжудлигидир.
Субъектив томондан ҳокимиятни суиистеъмол қилиш ёки ва­
колат доирасидан четга чиқиш қасддан содир этилиши мумкин, 
ҳокимият ҳаракатсизлиги эса қасддан ёки эҳгиётсизлик оқибатида 
содир этилиши мумкин.
Жиноятни содир этиш мотив ва мақсади уни квалификация- 
лаш учун аҳамиятга эга эмас.
Жиноятнинг субъекти мансабдор шахс булган ҳарбий хизматчидир.
Агар ҳокимияпш суиистеъмол қилиш, ваколат доирасидан чет­
га чиқиш ёки ҳокимият ҳаракатсизлиги ўртача оғир ёки огар тан 
жароҳати етказиб содир этилса, айбдорнинг ҳаракатлари мазкур 
модданинг 
2
-қисми билан квалификация килинади.
501

---

Шундай қилмиш: 1) одам ўлишига; 2) бошқа оғир оқибатлар- 
га сабаб бўлса, айбдор 301-модданинг 3-қисми билан жиноий жа­
вобгарликка тортилади.
Бошқа оғир оқнбатлар деганда, икки ёки ундан ортиқшахслар­
нинг баданига ўртача огир ёки огир шикает етказилиши, одамлар­
нинг ўлимига, ҳалокатларга сабаб бўлган ва бошқа ҳолатларни 
тушуниш лозим.
Ҳокимиягни суиистеъмол қилиш, ваколат доирасидан четга чи- 
қиш ёки ҳокимият ҳэракатсизлига жанговар вазиятда содир этилса, 
қилмиш мазкур модданинг 4-қисми билан квалификация килинади.
2 -§ . Хизматга совуққонлнк билан қараш 
(Ў зР Ж К 302-моддаси)
Ушбу жнноятнинг объекги мансабдор шахс ҳисобланувчи хар­
бий хизматчи томонидан ўз вазифаларини бажаришнинг белги­
ланган тартибидир.
Объектив томондан жиноят бошлиқ ёки бошкэ мансабдор шахс­
нинг ўз хизмат вазифаларига нисбатан пала-партиш ёки виждон- 
сизларча муносабатда бўлиши туфайли бу вазифаларни бажарма­
ганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги кўп микдорда зарар 
етказилишига ёки бошқа огар оқибатларга олиб келишида ифода­
ланади.
Жиноят моддий таркибли бўлиб, кўп микдорда зарар етказил­
ган ёки бошқа огар оқибатлар рўй берган пайтдан тугалланган 
ҳисобланади. Жиноятнинг зарурий белгиси ишга пала-партиш ёки 
виждонсизларча муносабатда бўлиш билан кўп микдорда етказил­
ган зарар ёхуд бошқа огар оқибатлар ўртасида сабабий богланиш­
нинг мавжудлиги хисобланади. Фуқароларнинг соглигага зарар ет­
казилган бўлса, айбдор жиноятларнинг жами билан жавобгарлик­
ка тортилади.
Субъектив томондан жиноят қасддан ёки эҳгиётсизлик оқиба- 
тида содир этилади.
Жиноятнинг субъекти мансабдор шахс бўлган ҳарбий хизматчи- 
дир.

---

1
. Ҳарбий мансабдорлик жиноятлари қандай турларга булина­
ди? Бу турларнинг ҳар бири қацдай ҳолларда ёки нималарда намо­
ён бўлади? Ҳарбий мансабдорлик жиноятларининг ўзига хос хусу­
сияти нимада? Ҳокимиятни суиистеъмол қилиш, ҳокимият ҳара- 
катсизлигидан қандай фарқ қилади? Ушбу жиноятнинг оғирлаш- 
тирувчи ҳолатини кўрсатинг.
2. Хизматга совуққонлик билан кдраш қандай ҳолатларда намо­
ён бўлади? Жиноят кодексининг 302-моддаси бўйича жиноий жа­
вобгарликка тортилмаслик шартларини кўрсатинг.