Ўзбекистонреспубликаси олийваўртамахсустаълимвазирлиги термиздавлатуниверситети

Ботаника
" ИИ том, Тошкент. 1963 й, 
Ечимини кутаётган илмий муаммолар. 
Модул бўйича якуний хулосалар 
1.
Табиатда тубан ўсимликларнинг аҳамияти жуда катта. Сувўтлари сув 
ҳавзаларидаги ҳосил бўладиган органик моддаларининг 80 % ни ташкил 
етади. Айрим бактериялар ва сувўтлари атмосфера азотини боғлаб, 
тупроқни бойитади. Бактериялар ва замбуруғлар табиатдаги барча органик 
қолдиқларни 
парчаловчи 
гетеротроф 
организмлар 
ҳисобланиб, 
моддаларнинг алмашинишида муҳим рол ўйнайди. Шунингдек тубан 
ўсимликларнинг бир қатор вакиллари озиқ-овқат, дори-дармон ва 
физиологик актив моддалар олиш учун манба ҳисобланса, бошқа вакиллари 

---

10 
еса ўсимлик, ҳайвон ва одамларда касалликларни юзага келтирувчи 
организмлар сифатида еътиборни ўзига жалб қилади.
2.
Сувўтлар автотроф тубан ўсимликлар ҳисобланиб, аксарияти сувда ҳает 
кечиради ва систематик жиҳатидан пигмертлар таркиби, заҳира озуқа 
моддалари, ҳивчинларининг жойлашиши каби бирқатор белгилари билан 
фарқ қилувчи қуйидаги бўлимларга бўлинади:
3.
Эукариотик сувўтларнинг ҳужайра ситоплазмаси ўзининг тузилиши бўйича 
юксак ўсимликлдардан кескин фарқ қилмайди. Лекин айрим ситоплазматик 
органоидлар ўзига ҳос жойлашган бўлиб, улар жойлашган ўрни ва 
структураси бироз соддалиги жиҳатидан ажралиб туради.
4.
Кўк – яшил сувўтлар ҳамма жойда тарқалган. Улар бошқа ўсимлик ўса 
олмайдиган ҳар қандай жойда ҳам ўса олади. Ер юзини биринчи бўлиб 
қоплайдиган ўсимликлар ҳам шулар ҳисобланади. 
Денгизда ўсадиган қўнғир ва қизил сувўтлари айрим мақсадлар учун 
ишлатилади. Ламинарий ва бошқа сувўтларидан ёд олинади, уларни кишда 3 
%гача ёд бўлади. Сувўтларини купчилиги денгиз атрофида ерни ўғитллаш 
мақсадида ишлатилади. 
Кўк-яшил сувўттоифалар (
Cuanophyta
) бўлим вакиллари бирҳужайрали, 
колониал ва кўпҳужайрали ўсимликлардир. Ҳужайрасида қобиқ билан ўралган 
ядро бўлмайди. Ҳужайрада митохондрия, пластидалар ва вакуолалар мавжуд. 
Ҳужайра ёни талломининг яшил ранги – хлорофилл пигментига ва кўк ранги – 
фикоцианга боғлиқ. Ҳужайрасида қизил пигмент – фикоэритрин ва тўқ сариқ – 
каратиноидлари бўлмайди.
Цитоплазматик мембранасидан ташқарида бир-биридан аниқ фарқланувчи, 
тўртта ҳужайра девори жойлашган. Улар шартли равишда Л
1
, Л
2
, Л
3
, Л
4
каби 
белгиланади. 
Кўпчилик кўк – яшил сувўтларнинг ҳужайра девори юзасида 
шилимшиққавати бўлади. Шилимшиқ қават ҳужайрани қуриб қолишидан 
сақлайди ва харакатланиши осонлаштиради. Цитоплазма заҳира ҳолда гликоген, 
циакофицин доначалари, валютин тўпланади, баъзида цитоплазма юзаси газ 
вакуоллари билан тўлади. Бу газ вакуоллари баъзи кўк-яшил сувўтларда бутун 
ҳаёти давомида сақланса, баъзиларида эса фақат маълум ривожланиш 
босқичларидагина пайдо бўлади. Кўк-яшил сувўтлар бир ҳужайрали турлари 
ҳужайраларнинг оддий бўлиниш йўли билан кўпаяди. Вегетатив кўпайиш 
гормогонлар ҳосил қилиш йўли билан ҳам амалга ошади. Баъзи турлари акенит 
споралар воситасида жинсиз кўпаяди. Ипсимон турлари бир хил ҳужайралардан 
ташкил топса – гомоцит, турли хил ҳужайралардан ташкил топган бўлса 
гетероцит деб аталади.
Бу сувўтлар автотроф (фотосинтез йўли билан) ва гетеротроф - (ташқи 
муҳитда органик моддаларни қабул қилиш) йўллар билан озиқланади. 

---

11 
Кўк – яшил сувўтлар ифлосланган сув ҳавзаларида нам тупроқда, дарахт 
пўстлоқларида, тошлар юзасида иссиқбулоқларда ва бошқа муҳитларда ўсади. 
Кўк-яшил сувўттоифалар 3 та аждодга бўлинади: Хлорококксимонлар 
(
Члороцоццалес
), 
Хамесифонсимонлар 
(
Чамесипҳонопйцеаце
) 
ва 
Гормогонсимонлар (
Ҳормогониопйцеаце)
.
2. 
Пипеткаёрдамидасувўтларсолинганбанкаданбиртомчисуволиб, 
буюмойначасигатомизилади, 
сўнграустидан 
қоплагичойнабиланёпилади. 
Микроскопнингаввалкичикобъективиорқали 
қаралгандаосцилляториянингузунипсимон, 
шохланмаганталломикўринади. 
Талломинингрангикўкяшилдан 
– 
тўқ 
яшилранггачабўлади. 
Кейинмикроскопнингкатаобъективида 
қаралганда, 
осцилляториянингталломидагибирхилцилиндршаклдаги(гомоцит) 
ҳужайралардантузилганлигикўринади. 
Бу 
ҳужайраларплазмодесмаипчалариёрдамидабир-бирибиланбирикади. 
Эътиборбериб 
қараганда, 
осциляториянингучки 
ҳужайрасибошқа 
ҳужайралариданфарқ 
қилишинисезишмумкин. 
Ушбуучки 
ҳужайранингкўндалангигабўлиниши 
ҳисобигаталломибўйигаўсади. 
Талломиўзигахостўлқинсимон (осциляторли) харакатланади. Кўпайиши – 
нисбатанхаракатчанталломлардан 
(5-6 
ҳужайралартўплами) 
ажралишйўлибиланборади. 
Булархаракатчангормогонларбўлиб, 
ҳарбиргормогонларданянгиосцилляторияталломиўсибчиқади.
3.Микроскопдакўриббўлганданкейин, 
талломтузилишивакўпайиширасмиальбомларгачизиболинади.