Ўзбекистон ва Қирғизистон: ўзаро муносабатлардаги мураккаб саҳифалар ёпилди ҳисоб

Элдор Ёқубов: Этник гуруҳлар ўртасидаги муносабатлар омили вақти-вақти билан чегаранинг қирғиз томонидан юзага келаётган алғов-далғовлари учун асосий омил ҳисобланмайди. Жорий йилга назар солинса, Қирғизистоннинг чегерабўйи туманлари аҳолиси норозиликлари этник сабабга кўра эмас, унинг чегара масаласини тартибга солиш билан келиша олмагани оқибатида пайдо бўлгани ойдинлашади. Давлатлараро муносабатлардаги хайрихоҳлик муҳити турли даражаларда зуҳур бўлаётгани бор гап.
Шунга қарамай, этник можаро такрорланишини истисно қилиб бўлмайди. Тахминимизча, Қирғизистондаги давлат институтларининг нисбатан заифлиги шароитида ўсиб бораётган миллатчилик сабаб яна Қирғиз Республикаси жанубида истиқомат қиладиган камсонли этник гуруҳ давлатни ташкил этувчи этносга таҳдид бўлиб туюлиши мумкин. Бундай шароитда икки мамлакат ўртасида қарор топган хайрихоҳ ва конструктив муносабатлар муҳим аҳамият касб этиши мумкин.
Томонлар сувдан фойдаланиш масаласини қандай ва қайси формула асосида ҳал этмоқда?
Шерадил Бақтигулов: Марказий Осиё мамлакатлари СССР даврида “энергия ресурслари эвазига сув” формуласидан, аниқроғи, СССР Ўрта Осиё иқтисодий минтақасининг асосий принципларидан биридан фойдаланишга келишиб олган эди. Бироқ ушбу формула ишга тушиб кетмади. Шунга қарамай, Қирғизистон ўзига зарар билан бўлса-да, сувни йиғиш ва тушириш учун гидротехника иншоотларини соз сақлаш мақсадида анча-мунча пул сарфлашга мажбур бўлмоқда. Шунинг учун, формула бор, лекин у ишламаяпти, деб бемалол айтиш мумкин. Қирғизистон ҳар сафар Қоғозистон ва Ўзбекистон билан келишишига тўғри келмоқда. Ҳамма бало шундаки, сув ҳаммага етмайди. Шунинг учун мавжуд сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, ундан фойдаланишнинг инновацион усулларини жорий этиш, сувни иккинчи марта истифода қилиш ҳақида бош қотириш лозим бўлади.
Ҳозирги кунда кўп томонлама қирғиз-ўзбек ҳамкорлиги фаоллашаётган пайтда сув ва энергетика соҳасидаги ҳамкорликни ривожлантириш масалаларида ижобий динамика кўзга ташланмоқда. Муайян ҳамкорлик механизми шаклланди ва томонлар ушбу механизмга асосланган ҳолда ҳам сув, ҳам электр қуввати таъминотида бир-бирига кўмак кўрсатмоқда. 
Масалан, Қирғизистон президентининг жорий йил мартидаги Ўзбекистонга сафари чоғида 750 миллион кВт/с электр қувватини ўзаро бир-бирига етказиб бериш бўйича янги битимга эришилди. Бу бир тарафдан Тўқтоғул сув омборини тўлдириш 2021 – 2023 йиллардаги вегетация даврида Ўзбекистонни экинларни суғориши учун сув билан таъминлаш имконини беради, бошқа тарафдан эса, Қирғизистонга электр қуввати етказиб беришни кафолатлайди.
Ассосий вазифа сув масаласини сиёсийлаштирмасликдир. Ушбу соҳада ҳамкорликнинг иккала томон учун ҳам мос келадиган илмий, экологик ва иқтисодий механизмларини қидириб топиш билан шуғулланиш зарур бўлади..