Ўзбекистон тарихи

4savol. Yurtimizdagi dastlabki diniy e’tiqodlarning paydo bo‘lishi. “Avesto” kitobi

O‘rta Osiyo xalqlari haqida yozma ma’lumotlar mil. av. VIII asrda Yaqin Sharq manbalarida uchraydi. Ularda Mo‘g‘iliston cho‘llaridan Qrimgacha bo‘lgan territoriyada “skiflar” yashagani haqida ma’lumot beradi. Rim tarixchisi Pompey Trog skiflarni “qadimiy qabila” (qadimiyligi jixatidan Misrga teng) deb atagan. Skiflar yashagan joylardan ko‘plab oltindan yasalgan xayvonlar haykalchalar topilgan. Grek tarixchilari Strabon va Gerodot bu yerda yashagan qabilalar mashg‘ulotlari xaqida ma’lumotlar berganlar.
• Yunon tarixchilari (Pliney) fikricha skiflar umumiy nomi bilan O‘rta Osiyoda 20 ga yaqin qabila va xalqlar yashagan. Ular ichida massagetlar, saklar, daylar, issedonlar, derbiklar, barkaniylar, tapurlar, astaklar, rumniklar, xorazmiylar, girkanlar, kaspiylar, argippaylar, egllar ajralib turishgan. Bular ichida massagetlar, saklar va xorazmiylarning ta’siri kuchli bo‘lgan. Gerodot “Tarix” nomli asarida massagetlar “ko‘p sonli” va “jangovor” bo‘lishganini yozadi.
Vatanimiz hududida yashab kelayotgan xalqlar dunyoning eng qadimiy madaniyatiga ega bo‘lgan xalqlardan biri ekanligini tarixda “Avesto” nomi bilan ma’lum bo‘lgan muqaddas kitob ham isbotlaydi. Dunyodagi eng qadimiy dinlardan biri Zardushtiylik, ya’ni otashparastlik, zoroastrizm dinidir. “Avesto” ana shu zardushtiylik dinining muqaddas kitobi hisoblanadi.
“Avesto”da Markaziy Osiyo hududlarida yashagan barcha turkiy halqlar, fors-tojik, ozarbayjon, afg‘on va boshqa xalqlarning qadimgi davrlardagi ijtimoiyiqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to‘g‘risidagi tasavvurlari, urf-odatlari, ma’naviy madaniyatlari o‘z aksini topgan. Manbalarda “Avesto” kitobining muallifi Zardusht bo‘lganligi qayd etiladi. U hayotda yashab o‘tgan tarixiy shaxs.
“Avesto”da keltirilgan jamiyatning ijtimoiy tarkibi haqida ma’lumotlarga suyanib fikr yuritadigan bo‘lsak, miloddan avvalgi 1 ming yillikning birinchi choragida Markaziy Osiyo hududida ibtidoiy jamoa tuzumi yetirilib, yangi, ilk sinfiy jamiyat tarkib topayotgan jarayonning guvohi bo‘lamiz.