Ўзбекистон тарихи хрестоматия

VIII. Эронда Сосонийлар сулоласининг қулашига қадар Сосонийлар давлати 
ва эфталитларнинг ўзаро муносабатлари ҳақида
Себеос. VI боб.
Ваганнинг Перозга қарши қўзғолони. Перознинг ўлими ва Каваднинг тахтга 
1
Эфталитларнинг таъсири ошишидаи қўрқиб Пероз уларга қарши уч маротаба ҳарбий юриш қилди. Биринчи юриш 
иатижасида Пероз асир бўлди ва Византияга ёрдам сўраб мурожаат қилди. Византия императори Зенон томонидан 
берилган пул эвазига озод этилган Пероз чегарага яқин жойлашган Талакан шаҳрини эфталитларга бериб юборишга 
ва Варахран V Баҳром Гўр (420-437) томонидан ўрнатилган чегара чизиғини бузмасликка ваъда берди, лекин 
ваъдасиии бузиб, иккинчи юришни амалга оширди ва бу юришда унга Византия элчиси ҳамроҳлик қилди. Сулҳни 
бузганлиги ҳақидаги айбловларни четлаб ўтиш учун Пероз, афсонада айтилишича, ўз жангчиларига филлар 
ёрдамида Толиқонда ўрнатилган чегара минорасини ўзидан олдин судраб боришни буюрган. Иккинчи юриш ҳам 
омадсизлик билан тугади. Иккинчи маротаба асир бўлган Пероз эфталитларга катта микдорда бадал тўлашга ваъда 
берди. 484 йили Пероз учинчи юриш уюштирди, натижада ўзи ва бутун форс армияси ҳалок бўлди. Эфталитлар 
Эронни оғир бадал тўлашга мажбур қилиб, Марв шаҳрини эгаллаб олдилар (қар.: Прокопий Кесарийский. III-IV 
боблар; яна қар.: Маршак. Б. 63-64).

---

347 
ўтириши...
1
 
“Форс ҳукмдори Пероз эса Арман ўлкасига қарши янги қўшин тўплашни 
ният қилган бўлса ҳам, аммо бунга вақти йўқ эди, чунки кушонлар томондаги 
душманлар ҳақидаги хабарлар уни хавотирга солар эди: кушонлар шоҳининг ўзи 
унга қарши қўшин тортиб келаётган эди. У ҳам қўшин тўплади ва кушон 
ҳукмдорига қарши чиқишга шошилди. “Бориб, – дейди у, – аввало уни яксон 
этаман, сўнгра эса Арманистонга қайтаман ва менинг қиличим эркагу аёлларни 
шафқатсиз қириб ташлайди”. 
У шошилиб, шарққа – душман томон кетди, қақшатқич жанг юз берди. 
(Кушонлар) кўп сонли форс қўшинини шундай яксон этиб, қириб ташладиларки, 
ҳеч ким қочиб кутула олмади. Жангда Перознинг ўзи етти ўғли билан бирга 
ҳалок бўлди.Шунда Форс ўлкасининг тахтига унинг ўғли Кавад ўтирди”
2
.