Ўзбекистон тарихи хрестоматия

БИРИНЧИ БОБ 
II 
II. 1. Бошқа томондан олганда, партаваликлар бизнинг Гиркания ва 
Бахтария ҳақидаги ва ушбу ўлкалардан шимолда яшовчи скифлар хақидаги 
маълумотларимизни тўлдирдилар. Ушбу ҳудудлар аввалги географларга 
етарли даражада маълум эмас эди, шунинг учун мен улар ҳақида ўзимдан 
олдингилардан бироз кўпроқ айта оламан... 
ИККИНЧИ КИТОБ 
I 
5. ...Амисдан Колхида ва Гиркания орқали Бахтариягача ва Бахтариядан 
нариги ўлкалар (улар Жанубий денгизгача чўзилган) орқали ўтадиган масофа 
ҳақида у тўғри чизиқ бўйлаб тенгкунлик шарқигача етади, деб ким айтган эди? 
14. ...Деймах ҳисобларига кўра, Бахтария ва Суғдиёна тоғлиқ довонгача 
бўлган масофани ташкил этадилар. У ҳолда ушбу барча халқлар маълум олам 
ва мўътадил иқлимдан ташқарида бўлиб қоладилар. Қадим ва янги давр 
одамларидан
2
ким Шимолий Ҳиндистоннинг юмшоқ иқлими ва серҳосиллиги, 
Гиркания ва Ария ҳақида, сўнгра Марғиёна ва Бахтариёна ҳақида била туриб, 
буни таъкидлай олади? Ахир, бу мамлакатларнинг ҳаммаси Тавр тизмасининг 
шимолий томонидан қўшнилардир. Бахтариёна ҳатто Ҳиндистонга тоғли ўтиш 
жойи яқинида жойлашган; шунга қарамай, улар шундай юксалиш даражасига 
эришдиларки, уларни оламнинг кимсасиз қисмидан қандайдир катта масофа 
ажратиб туриши керак. Ҳар ҳолда, айтишларича, Гирканияда узум шохи бир 
метрет
3
шароб, бир туп ток 60 медимн мева
4
беради; буғдой эса бошоқдан 
тушган уруғлардан қайта ўсиб чиқади, асаларилар дарахтларда уя қурадилар, 
ва бол барглардан томади; Мидия вилояти, Матиена, Арманистон вилоятлари 
Сакасена ва Араксенада шундай бўлади. Охирги икки вилоят учун, улар 
Гирканиядан жанубда жойлашганликлари ва иқлимларининг бошқа ерлардан 
юмшоқлиги билан ажралиб туриши ҳақиқат бўлса, бу ажабланарли эмас. Аммо 
1
Страбон. Б. 943.
2
“Қадим одамлари” деганда Страбон Эратосфенни, “янги давр одамлари”дан эса Посидонийни назардатутмоқда.
3
1 метрет 38,88 литрга тенг.
4
Медимн 51,84 литрга тенг. Антик муаллифларнинг Суғдиёнада узумчилик, май тайёрлаш ва деҳқончилик 
ривожланганлиги ҳақидаги гувоҳлиги бу ўлка аҳолиси ўтроқ ҳаёт кечирганлигидан далолат беради.

---

246 
Гирканияга нисбатан бу ажабланарлироқдир. Марғиёнада ҳам, айтишадики, 
икки қучоқ энлик узум новдалари, узунлиги икки газ
1
келадиган узум бошлари 
кўплаб учрайди. Худди шундай ҳикояларни Ария ҳақида айтадилар, бироқ бу 
мамлакат бошқа мамлакатлардан майларининг сифати билан ҳатто устун 
туради, чунки у ерда майни мойланмаган идишларда камида уч авлод давомида 
сақлайдилар. Худди шундай, Ария билан чегарадош бўлган Бахтария ҳам 
зайтун мойидан ташқари ҳамма нарсани ишлаб чиқаради. 
15. ...Сўнгра Бахтариёнани Суғдиёнадан ажратиб турувчи Ўкуз дарёси 
кема юриш имконияти билан шундай ажралиб турадики, тоғлар орқали унга 
олиб келинадиган ҳинд молларини унинг оқими бўйича қуйи томонга Гиркан 
денгизигача ва у ердан дарёлар орқали қўшни ўлкаларга то Понт денгизигача 
олиб бориш мумкин
2
.