Ўзбекистон табиий

Музликлар. 
10.(карта ледника Узбекистана)
 
Ўзбекистондаги нам келтирувчи шамолларга рўпара бўлган 
баланд тоғ ѐнбағирларида йилига 1000 мм гача ѐғин тушади. Баланд 
тоғларда асосан қор ѐққанлиги учун бу ѐққан қорнинг ҳаммаси ҳам 
шу йили эриб улгура олмайди ва бир қисми кейинги йилларга қолиб 
кетади. Шу тарзда тўпланиб қолган эски қор уюмлари кўп вақт ўтиши 
билан зичлашиб, музликларга айланади. Шунинг учун Ўзбекистонда 
иқлим қурғоқчил бўлса ҳам унинг тоғларида музликлар вужудга 
келади. Ўзбекистон тоғларида 547 та музлик бор, лекин булар кичик 
музликлар. Уларнинг умумий майдони 332,2 км
2
. Республикадаги энг 
йирик ҳисобланган Аютор-3 музлигининг майдони 3,8 км
2
, у Тошкент 
вилоятида жойлашган, Қашқадарѐ вилоятидаги Северцев музлиги 
майдони эса 2,6 км
2 
, тенгдир. 
Писком дарѐси ҳавзасида А.Расулов, Ф. Ҳикматов, Д.Айтбоев 
маълумотларига кўра, 250 та музлик ҳисобга олинган, уларнинг 
умумий майдони 127,8 км
2 
ни ташкил этади. Аютор музлиги шу 
ҳавзада жойлашган. Писком ҳавзаси музликларининг 97% кичик 
музликлар бўлиб, ҳар бирининг майдони 2 км 
2 
дан, узунлиги эса 1-2 
км дан ортмайди. Писком ҳавзасидаги музликларнинг сув заҳираси 
4,7 км
3 
га тенгдир.
Чирчиқ дарѐсининг катта ирмоқларидан яна бири-Чотқол 
ҳавзасидаги музликлар ҳам асосан кичик музликлар бўлиб, уларнинг 
сони 124 та, майдони эса 51,2 км
2 
га тенгдир. 
Ўзбекистон тоғларида музликлар кам бўлса ҳам уларда (3000-
3500 метрдан юқорида) кўплаб мавсумий қорликлар ҳосил бўлади. 
Улар Ўзбекистондаги кўп дарѐларнинг тўйинишида муҳим ўрин 
тутади, чунки баланд тоғлардаги қор экинларни суғоришга кўп сув 
зарур бўлган ѐз ойларида эриб, дарѐларни сув билан таъминлаб 
туради. 
Кўллар ва сув омборлари.
Ўзбекистонда кўллар нисбатан кам, 
улар республикамиз ҳудудида нотекис тақсимланган. Кўлларнинг 
аксарияти кичик кўллар бўлиб, улар кўпроқ дарѐ водийлари ва 

---

101 
дельталарида, воҳалар атрофида жойлашган. Ўзбекистоннинг 
текислик қисмида кўллар сувга сероб тоғларга яқин ҳудудларда 
жойлашган. Республиканинг чўл текисликларида кўллар деярли 
учрамайди.
Ўзбекистоннинг тоғли қисмида кўллар кўп, лекин улар тоғларда 
ҳам нотекис тақсимланган. Кўллар асосан 2000-3000 метр 
баландликларда, айниқса 3000 м дан юқорида кўп учрайди (3-жадвал) 
Ўзбекистоннинг текислик қисмидаги кўлларнинг кўпчилиги 
унча чуқур бўлмаган оқмас кўллар бўлиб, уларнинг сатҳи, сув ҳажми, 
сони йиллар давомида ўзгариб туради. Масалан, Амударѐ дельтасида 
60 чи йилларнинг бошида 2600 га яқин кўл бўлган. Дельтага етиб 
келадиган дарѐ сувларининг етишмаслиги ва эрозия базисининг 
пасайиши натижасида уларнинг сони мунтазам камайиб борган ва 
1985 йилга келиб 400 тага тушиб қолган. 
3-жадвал