Ўзбекистон респупликаси

Falsafiy yo‘nalish yetakchilik qiladigan badiiy tahlilda yozuvchining asarda aks etgan dunyoqarashi, olamni idrok etish tarzi, dunyo hodisalarini va insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni tushunish va tushuntirish shakli singari muammolarni aniqlashga ko‘proq e’tibor qaratiladi. Lekin bunday tahlil badiiy matndan ajralib qolgan falsafiy xulosalar yoxud mulohazalardan iborat bo‘lib qolmasligiga e’tibor berish talab qilinadi. Chunonchi, badiiy matnga bog‘lanmagan, ijodkorning ayni o‘rganilayotgan asaridan kelib chiqmaydigan har qanday "chuqur ma’noli" xulosa tahlil uchun mutlaqo ahamiyat kasb etmaydi va o‘rganilayotgan matnning na badiiy va na falsafiy jihatini ochib beradi.
Badiiy tahlilning psixologik yo‘nalishida adibning ijodiy o‘ziga xosligi, uslubi, ijod jarayonining psixologiyasi, estetik maslagi va ijod usulini aniqlash ko‘zda tutiladi. Bunday tahliliy yo‘nalishda yuqorida sanalgan jihatlariing qay yo‘sinda badiiy uslubga aylangani, estetik haqiqat qiyofasiga kirgani tekshiriladi.
Adabiy asar tahlilining filologik yo‘nalishida asosiy e’tibor o‘rganilayotgan asarning estetik hodisa ekanini har jihatdan asoslashga qaratiladi. Bu yo‘nalishdagi tahlilda o‘rganilayotgan asar filologik hodisa sifatida ham til, ham tasvir vositalari hamda ular o‘rtasidagi davomiylik va novatorlik nuqtai nazaridan tekshiriladi. So‘zning o‘z va badiiy ma’nosi, kontekstdagi jozibasi, badiiy matn zamiriga yashirilgan ma’no va bu yashirilganlikning ham hayotiy, ham estetik sabablari singari bir qator jihatlarga e’tibor qaratiladi.
Badiiy asarni ilmiy tahlil etishda matn bilan ishlashning uch bosqichi borligini kuzatish mumkin. Birinchi bosqichda tadqiqotchi badiiy asarning o‘zi taqdim etmoqchi bo‘lgan talqinini bayon etishga imkoniyat hozirlaydi. Ilmiy tahlilning ikkinchi bosqichida badiiy matn talqini beriladi va bu talqin imkon qadar hayotiy va badiiy mantiq nuqtai nazaridan hamda olamni estetik ko‘ra bilish jihatidan asoslangan bo‘lishiga e’tibor qilinadi. Uchinchi bosqichda esa matndan xulosa chiqariladi, asarning yutuq va kamchiliklari ko‘rsatiladi hamda uning qadriyatlarimiz tizimidagi o‘rni belgilab beriladi.