zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

Futbolchilarning tezkor-kuch sifatlarini baholovchi testlar tavsifi 
____________ (V.B. Pagiyev ma’lumotlari, 1973 y.) 
______ _____
19-jadval
№
Testlar
ц
1-1
£   § 
O
O
’lchov
 
b
ir
li
g
i 
va
 
us
uli
U
ri
n
is
h
la
r 
! 
so
n
i
Ishon
chlilik
A
xb
or
ot
lil
ik
1.
Yuqori startdan 
15 
m
 gayugurish
Startdan
chiqish
tezligi
telefoto 
sek
2  tadan 
eng
yaxshisi
0,74
0,70
2.
Yurishdan  15  w  ga 
yugurish
Masofani 
bosib  o’tish 
tezligi
telefoto 
sek
2  tadan 
eng
yaxshisi
0,78
0,72
3.
Pastki startdan 30 
m 
ga yugurish
tezkor-kuch
telefoto 
sek
2  tadan 
eng
yaxshisi
0,76
0,73
4.
Ikki  oyoqda  depsi- 
nib  joydan  baland- 
likka sakrash
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,85
0,64
5.
Ikki  oyoqda  depsi- 
nib  joydan  uzunlik- 
ka sakrash
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  ta  eng
yaxshi
hisob
0,66
0,68
6.
Joydan  uch  karra 
sakrash
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,75
0,71
7.
Joydan  to’pni  uzoq- 
qa uloqtirish
tezkor-kuch
sm _
 hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,79
0,74
8.
Yugurishdan  to’pni 
uzoqqa uloqtirish
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,67
0,60
9.
20  m  masofadan 
to’pni  aniq  uloq- 
tirish
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,60
0,70
10
Uzoqqa 
va 
aniq 
to’pga zarba
tezkor-kuch
sm
  hisobli 
ruletka
3  tadan 
eng
yaxshisi
0,75
0,73
Sakrash  mashqlarida  eng  e’tibomi  o’ziga jalb  qiladigan jihat -   bu 
ikki  oyoqda  joydan  yuqoriga  sakrash  balandligidir.  Chunki  o’yin
272

---

sharoitlarida,  ya’ni  baland  uchib  kelayotgan  to’pga  boshda  zarba 
berishda  tez-tez  namoyon  bo’ladi.  Musobaqa  sharoitlarida joydan  ikki 
oyoqda depsinib  uzunlikka sakrash  va joydan uch karra sakrash deyarli 
bajarilmaydi.  Lekin,  bu  testlarni  qo’llashdan  hech  qanday  ma’no  yo’q 
degani  emas:  birinchidan  jadvaldan  ko’rsatilganidek,  bu  testlaming 
ishochliligi  va  axborotliligi  juda  yuqori;  ikkinchidan,  eng  muhimi 
ulaming bajarilishi juda oddiy va qulay.
Joydan  ikki  oyoqda  (bir  oyoqda  ham  sakrash  mumkin)  depsinib 
yuqoriga  sakrash  balandligini  baholash  uchun  maxsus  anjom  zarur: 
vaqtni o’lchaydigan bog’lamli kontakt platforma.
Kontakt platformasini qurish murakkab emas.  Buning uchun, biron- 
bir  xom-ashyodan  (qalin  rezina)  50x50  sm  o’lchamdagi  ikki  plastinani 
bir-biridan biroz havo bo’shlig’i bilan ajralib turadigan qilib birlashtirish 
maqsadga 
muvofiq. 
Yuqori 
va 
pastki 
kontakt 
plastinalar 
millisekundamer bilan ulanadi.
Sakrash vaqtida, platformadan oyoqlar uzulgan paytda va qo’nishda 
kontakt datchigidan signallar millisekundomerga kelib tushadi, u esa o’z 
navbatida futbolchining parvozdagi vaqtini qayd etadi. Vaqtni qayd etib, 
quyidagi formula byicha sakrash baiandligi aniqlanadi:
bu yerda,  h -  sakrash balaruUigi;  t — sportchining fazodagi vaqti;  g -  tananing 
erkin tushish tezlanishi (9,80665 m/s).
Turli  boMaklami  yugurib  o’tish  tezligini  o’lchashda  kontakt 
platformalar  tizimini  muvoffaqiyat  bilan  qoMlash  mumkin.  Buning 
uchun,  birinchi  platforma  start  chizig’iga,  ikkinchisi  esa  finishga 
o’matiladi.
To’pni  uzoqqa  uloqtirish  testlarida,  bir  vaqtning  o’zida  aniqlik  va 
uzoq masofani talab qiluvchi testlami qo’llash maqsadga muvofiq.
0 ’ng  oyoqdagi  kabi,  chap  oyoqda  ham  aniqlik  va  uzoq  masofaga 
to’pga zarbalami  bajarish.  Zarba turgan eni  5  m  yoMakda turgan to’pga 
amalga oshiriladi.  Yo’lak ikki tomondan ustunlar va bayroqchalar bilan 
belgilanadi.
Eng  boshqarish  qiyin  bo’lgan  harakat  sifatlaridan  biri,  epchillik 
hisoblanadi.  Buning  asosiy  sababi  uning  o’lchami  ko’pligidadir. 
Ulaming asosiylari quyidagilar:
1. Harakat vazifalarining koordinatsiya murakkabligi;
273

---

2. Vazifani aniq bajarilishi;
3. Bajarilish tezligi.
Bundan  tashqari,  epchillik  o’Ichamiga  krish  analizatorlari 
faoliyati  bilan  bog’liq  bo’lgan  diqqatni  taqsimlash  va  yo’naltirish 
qobiliyatini  kiritish  mumkin.  Masalan:  o’yin  sharoitida  taktik  vazifalar 
echimi  perefirik  ko’rish  kengligiga,  texnik  vazifalami  bajarish  esa 
ko’rish o’tkirligiga bog’liq.  Agar nazorat mashq-larini tanlashda barcha 
yuqorida keltirilgan  lchashlar imkoniyat  darajasida baholanishi  kerak 
bo’lsa, shundagina bu ish shunchalik murakkab ekanligi.ma’lum bo’ladi.
Horij  mutaxasislari  nazariy  munozaralarga  asosianib,  futbolchilar 
epchil-ligini  baholash  uchun  bir  qator  testlami  taklif  qildilar.  Bu 
testlarda  sportchilarga  masofalarga  o’matilgan  turli  tsiqlardan 
(ovlar) o’tish taklif qilinadi.
Epchillik masofani yugurib o’tish vaqti  bilan baholandi.  Ammo bu 
testlar  epchillik  sifatini  rivojlanish  darajasini  to’laqonli  aks  ettira 
olmaydi,  chunki  ushbu holatda  test natijalariga boshqa sifatlar  (tezkor- 
kuch,  chidamkorlik)  ham z ta’sirini  krsatadi,  bu  sifatlar esa har  bir 
sportchida turlicha  rivojlangan  bo’ladi.  Aniq  baholash  uchun  epchillik 
ko’rsatkichlarini  tezkor-kuch  sifatlari  bilan  taqqoslash mumkin  bIgan 
“analitik  (xshash)  hisoblash”  zarur.  Tajribalardagi  aynan  shunday 
yondoshuv  ancha  yuqori  ishonchlilik  va  axborotlilik  bilan  epchillik 
nazorati  uchun  testlami  aniqlashga  yordam  berdi.  Bunday  testlar  20- 
jadvalda taqdim  etilgan.  Hisoblash  amallari  quyidagi  formula  byicha 
amalga oshirilgan: