zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

10.2. Musobaqa jarayonida futbolchilar faoliyatini 
pedagogik nazorat qilish
Har  bir  o’yin,  butun jamoa  va  har  bir  o’yinchi  uchun  ziga  hos 
imtihon 
hisoblanadi. 
Kelgusi 
o’quv-mashg’ulot 
jarayonining 
samaradorligi, 
murabbiy 
o’z  tarbiyalanuvchilarining  bilim 
va 
mahoratlarini  qanchalik  to’g’ri  baholay  olishiga  bog’liq.  Tabloda  aks 
etgan  o’yin  hisobi,  futbolchilaming  tayyorgarlik  ko’rsat-kichlari 
hisoblanadi.  Lekin  bu  har  doim  ham  to’g’ri  blavermaydi,  sababi: 
ba’zida jamoa biron-bir aniq o’yinda juda kuchli jamoaga qarishi  o’yin 
olib  borib  o’yinni  boy  berishi  mumkin,  bunday  vaziyatlarda  jamoa 
tayyorgarligiga  yomon  baho  berish  noto’g’ri,  yoki  aksincha  kuchsiz 
jamoa  ustidan  katta  hisob  bilan  g’alabaga  etishsa,  jamoa  juda  yaxshi 
tayyorgarlikka  ega  degan  hulosa  chiqarish  ham  noto’g’ri  hisoblanadi. 
Yaxshi jamoaviy o’yin va yirik hisob bilan g’alabaga erishilganda ayrim 
o’yinchilar  o’z  imkoniyatlari  darajasidan  past  o’yin  ko’rsa-tadilar. 
Vaholanki,  tayyorgarlikning ayrim  tomonlarini  past darajada ekanligiga 
(masalan, tezkor-kuch ko’rsatkichlari va boshqalar) qaramay, boshqa bir 
tomoni  (masalan,  yaxshi  chidamkorlik hisobiga)  hisobiga raqib  ustidan 
alabaga 
erishish 
mumkin. 
Bunday 
holatlarda 
o’z 
tarbiyalanuvchilarining tayyorgarligini to’g’ri baholash uchun murabbiy 
musobaqa faoliyati nazoratini qoMlashi maqsadga muvofiq.
Musobaqa  faoliyati  ustidan  pedagogik  nazorat  uslubiyatlari  bilan 
quyidagi parametrlami baholash mumkin:
-  o’yinda  sportchi  tomonidan  bajariladigan  harakatlaming  umuiy 
soni  bilan  aniqlanadigan  texnika  hajmi.  Texnikaning  musobaqa  hajmi 
juda  o’zgaruvchan  va  raqib  mahorati  hamda  jang  taktikasiga  va 
hokazolarga  bog’liq.  Masalan,  oliy  liga  jamoalari  bajaradigan  yin 
harakatlarining optimal hajmi (600-800), terma jamoa o’yinchilarida esa 
800-900.  Kuchsiz  raqib jamoa  bilan  o’yinda  harakatlar  hajmi  lOOOdan 
oshishi, kuchli jamoa bilan esa 500 ga yetishi mumkin.
-  texnik  tayyorgarlikning  har  tomonlamaligi,  futbolchi  bajara 
oladigan haraat faoliyatlarining hilma-hillik darajasi bilan aniqlanadi.
-  texnik-taktik  harakatlar  samaradorligi  optimal  variantga  yaqin 
koeffitsent bo’yicha aniqlanadi.
Musobaqa  sharoitida  futbolchilaming  hajm  va  samaradorligini 
baholash  uchun  quyidagi  usullar  qllaniladi:  vidio  kameraga  texnik 
usullar ya’ni
- oldinga bajarilgan qisqa va o’rta to’p uzatishlar;
- oldinga va orqaga bajarilgan qisqa va o’rta to’p uzatishlar;
279

---

- uzun to’p uzatishlar;
- to’p yqotish;
- to’pni olib qo’yish;
- to’pni oldindan olib qo’yish;
- aldab o’tish;
- bosh bilan o’yin;
- darvozga zarbalar;
- jarima va burchak to’pi.
So’ng yozuv,  butun jamoa va har bir futbolchi  ko’rsatkichlari  bilan 
tuzilgan jadvalga asoslangan maxsus blakada shifrovka qilinadi.
21-jadvalda o’yinda bajarilgan texnik usullar hajmi va samaradorlik 
ko’rsatkichlari  misol  tariqasida  keltirilgan.  “Q”  belgisi  bilan  bexato 
bajarilgan  usullar, 
belgisi  bilan  noaniq  bajarilgan  usullar
krsatilgan.  Masalan,  futbolchi  “I-v”  oldinga  qisqa  va  o’rta  to’p 
uzutishlami -   10 tasini aniq va 3  tasini noaniq -  jami  13  ta usul bajardi. 
Samaradorlik  0,76  ga  teng.  U  aniq  bajarilgan  usullar  sonini  umumiy 
bajarilgan usullar  soniga nisbati  bilan  aniqlanadi  (masalan,  10  ni  13  ga 
bo’linadi  -   0,76).  Aynan  shu  o’yinchi  orqaga  va  ko’ndalang  qisqa  va 
o’rta to’p uzatishlami  18  marta bajardi  va barchasi  aniq -  samaradorlik
1,00.  Uzun  to’p  uzatishlar  koeffitsienti  -   0,62.  Butun  jamoa  0,65 
samaradorlik koeffitsenti bilan 854ta harakatni amalga oshirdi.
Shuni  ta’kidlab  o’tish joizki,  turli  chiziqlardagi  o’yinchilar  uchun 
optimal  samaradorlik koeffitsenti bir hil  emas.  Himoya o’yinchilarida -
0,85  koeffitsient me’yor hisoblanadi.  0 ’rta chiziq (yarim himoyachilar) 
o’yinchilarida  0,76  dan  to  0,80  gacha.  Hujumchilarda  0,68-0,75.  Bu 
hujumchilar  raqib jamoa  tomonidan  keskin  va  zich  vasiylik  sharoitida 
harakatlanayotgan  vaqtda,  raqib  o’yinchilar  himoyachilarga  uncha 
qarshi harakatlami amalga oshirmayotgan paytda ular o’z maydonlarida 
juda ko’p  harakatlami  bajarishlari  bilan  bog’liqdir.  To’pni  olib  yurish, 
ayldash,  tpni  uzatish,  ayniqsa  oldinga  kabi  harakatlami  bajarish 
murakkablashadi
Butun jamoa  bo’yicha,  kuchsiz  raqib  bilan  o’yinda  texnik  usullar 
soni  va  samaradorligi  kuchli  jamoaga  nisbatan  ancha  yuqori  bo’lishi 
kerak.
Shunday  qilib,  bu kabi jadval  butun jamoa va har bir futbolchining 
bajargan  texnik  usullar  sonini  va  samaradorligini  aniq  ko’rsatishga 
imkon  beradi.  Birinchidan  -   keyingi  mashg’ulotlarda  murabbiy, 
pedagogik  kuzatuv  ma’lumot-larini  hisobga  olib,  futbolchilardagi 
kamchiliklami  yo’qotishga  yo’naltiri!gan  mashg’ulot  mashqlarini
280

---

tanlashi  zarur.  Ikkinchidan, shunday maMumotlarga tayanib o’yin uchun 
beriladigan bahoni to’g’ri aniqlash mumkin, jadvalni esa har bir sportchi 
o’zi  yo’l  qo’ygan  kamchiliklar  va  yutuqlarini  ko’rishlari  uchun  osib 
qo’yish maqsadga muvofiq.
22-jadvalda  bir  o’yinda  baholangan  tezkor-kuch  ko’rsatkichlari 
taqdim etilgan.  Buning uchun, 30 m ga va yuqori to’p uzatish, 30 m dan 
va  yuqori  darvozaga  zarbalar,