Ўзбекистон республикасида таълим

 
 

---

171 
Инновацион педагог имижи қандай бўлиши лозим? 
 
С.Н.Жўраева,
 психология фанлари номзоди, доцент ТошДАУ 
Б. Лутфуллаев 1-04 гуруҳ талабаси
 
 
Ўқитувчи мангуликка таъсир кўрсатади: у ҳеч қачон ўзининг таъсири 
қачон тугашини айтолмайди 
Henry Adams 
Давлатимиз раҳбари қайд этганидек, бугун биз давлат ва жамият 
ҳаётининг барча соҳаларини тубдан янгилашга қаратилган инновацион 
ривожланиш йўлига ўтмоқдамиз. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки замон шиддат 
билан ривожланиб бораётган ҳозирги даврда янги фикр, янги ғояга, 
инновацияга таянган давлат ғолиб бўлади. 
Инновацион жараёнларни ўрганиш учун бошқа йўллар зарур, унда 
инновацион таҳлил фақатгина фан ва техника эришган замонавий ютуқларидан 
фойдаланишнигина ўз ичига олмай, балки бошқариш, таълим, ҳуқуқ ва бошқа 
соҳаларни ҳам қамраб олади. 
Инновацион педагогик муаммоларини ечилишини излаш таълим соҳасида 
инновацион жараёнлар бориши хусусиятлари, мазмуни, таркиби ва 
классификациясини текшириш натижаларини таҳлил қилиш билан боғлиқ. 
“Кадрларнинг амалий заҳирасини шакллантириш, уларни тайёрлаш ва 
қайта тайёрлашнинг муҳим масалаларини ўз ичига оладиган мақсадли дастурни 
ишлаб чиқиш вақти келди, деб ўйлайман.” Ш.М.Мирзиёев. 
Асосий вазифа - юқори касб маҳорати ва замонавий тафаккурга эга, пухта 
ўйланган, ҳар томонлама тўғри қарорлар қабул қила оладиган, белгиланган 
мақсадларга эришадиган раҳбарлар ва мансабдор шахсларнинг янги таркибини 
шакллантиришдан иборат. 
Педагоглик - алоҳида аҳамиятга эга бўлган касб. Устоз доимо кўз ўнгида. 
Аудитория остонасида педагогнинг талабалар билан нозик ўзаро таъсири 
бошланади, бунинг натижаси педагогнинг атрофдаги одамларга бўлган 
муносабатига боғлиқ. Фақатгина "қанотли" педагог "қанотли" шогирдни 
тарбиялайди, фақат бахтли бола - бахтли одамга айланиши мумкин. Устоз 
қанчалик профессионал тарзда тайёрланган бўлишидан қатъий назар, у ўз 
шахсий хусусиятларини доимий равишда такомиллаштириб, ўз имижини 
яратади. 
Педагогнинг ижобий қиёфаси нафақат унинг шогирдлари учун, балки бу 
дунёда унинг маънавий-руҳий мамнуниятини қондириш учун ўзларининг 
олдида доимий равишда кўрган муваффақиятли шахснинг шахсий намунаси 
сифатида муҳим аҳамиятга эга. 
Таълим самарадорлигини ошириш воситаларидан бири сифатида, кўплаб 
олимлар педагог шахсининг шаклланиши деб ҳисоблашади. Таълим ва жамият 
ривожланишининг замон талаби шароитида педагогнинг имиджи, шаклланиш 
муаммоси долзарблиги ва аҳамияти бугунги кунда жуда муҳим. Педагог 

---

172 
мақоми пасайганда унинг сифатини, айниқса, ҳозирги босқичида, муносабатлар 
асоси бўлган пайтда педагогнинг имижи муаммоси, мавзу жиҳатидан жуда 
аҳамиятлидир. 
Ишнинг долзарблиги педагогик фаолиятдан қониқиш ҳосил 
қилиш имконини берадиган, ўқитувчиларга ўз имиджида ижобий 
ўзгаришларнинг аҳамиятини тушунишларига бўлган эҳтиёждир. 
Ҳар бир инсон биринчи ўзининг она тилини ўзлаштиради кейинчалик эса 
ихтисослаштирилган фанларни математика, физика, кимё ва ҳоказоларни. 
Инсонинг билими ёши улғайган сари ошиб боради бундан ташқари 
ўзлаштириш ва қабул қилиш қобилияти пайдо болади. Одамзод ҳаётда ҳамма 
нарсани билиб, ўзлаштириб боради. Агарда ҳар биримиз ўзимизнинг 
хаёлларимиз, фикрларимиз ҳақида гапирсак ва инсонларнинг фикри ҳақида 
гапирадиган бўлсак инсонлар ҳар доим муккамал бўлишга ҳаракат қиладилар.
Бу тасодифан эмас, психолог Герсен ёзяптики “Фикир бу нима?”
“Бу англаш, кўриш, тассавур қилиш. Маълумки фикрлар ҳар хил ва турли 
туман бўлади. Фикрлар жадваллар, графиклар, схемалар ва ҳоказолар орқали 
ҳам ифодалланиши мумкин.” 
Бунинг учун ўқитувчининг касбий фаолиятини тўлиқ белгилаши керак, 
аммо ўқитувчининг профессионал қиёфасини шакллантириш хусусиятини 
эсдан чиқармаслик лозим. 
Кўпгина психологлар, инсон шахс эмас, балки ривожланиш жараёнига 
айланади, деб ҳисоблайди. Аммо замонавий психология инсоннинг шахсиятини 
шакллантириш ва ривожлантиришнинг ягона бир назариясини бермайди. 
Инсон шахсининг имижини (табиий ва мақсадга мувофиқ) шаклланиши 
шахснинг шахсиятга айланиши жараёнига ҳамроҳ бўлади ва биологик 
пишитишлар ёки "яшаш шароитлари" нинг "таассуротлари" натижасидир. 
Имиж – қотиб қолган лойиҳа эмас, балки инсон шартларга қараб фарқ 
қилиши мумкин. Афсуски, кўпинча бундай ҳолатлар юзага келади: бу бўйича 
баъзи бир стереотиплар ишлаб чиқилган, муайян ҳаракат шакллари, кийим-
кечак услуби, мулоқот услуби қўлга киритилган ва ўрганилган, кимдир ҳеч 
иккиланмасдан, ушбу стереотипни бошқача тарзда бошқа ҳолатларга ўтказади.
Турли вазиятларда, атроф-муҳит олдида турган шахс баъзан жуда бошқача 
намоён бўлади. Уларнинг фарқи барчаси бир ҳақиқатга асосланган – яъни 
ўзимизга. Уларнинг ҳаммасининг мақсади бир фақатгина турли нуқтаи 
назарларда ёндошадилар. Бинобарин, бундай кўп қиррали имижни яратиш 
нотўғри бўлмайди, бу оддий бир одамнинг муайян бир гуруҳининг вакили 
бўлиб, у бу иш учун энг маъқулдир. Бироқ, агар сиз ўзингизни бутунлай 
ўзгартириб, ички нафратга учраган нарсаларни гапиришга ҳаракат қилсангиз, 
натижада бу ҳолат ғоят ачинарли кўринади. Шундай қилиб, педагог қандай 
имижни хоҳлашидан қатъи назар, у биринчи навбатда ички моҳиятнинг акси 
бўлиши ва мустаҳкам асосга эга бўлиши керак . 
А.Ю. Панасюк имижни қуйидагича таьрифлайди: “Инсон қиёфаси - бир 
одамнинг бошқа бир одамга бўлган шахсга фикри, бу одамнинг руҳида 
шаклланган қиёфаси натижасида, у шахс билан бевосита алоқада бўлганлиги 
туфайли ёки бошқа шахсдан олинган маълумот туфайли келиб чиқади”. 

---

173 
Оддий маънода имидж сўзи икки йўл билан бир одамда ишлатилади: 
инсоннинг ташқи кўриниши ва унинг обрўси ҳолати. Ташқи кўринишларга 
риоя қилинганда, педагог обрўсига эътибор қаратилади. Шуни айтиш 
мумкинки, образ бу ташқи ва ички дунёни ифодалаб берувчи қиёфа
. Таниқли 
психолог Л.М.Митин "Педагогнинг ўзига хос қиёфаси борми?" деб савол берди 
ва унга аниқ жавоби "Ўқитувчилар профессионал бўлмаган муҳитда жуда тез 
аниқланади, аксарият ўқитувчилар ўзларининг шахсини ва кимлигини англай 
олмайдилар”.
Педагогларнинг ўзларига нисбатан муносабати бошқача. Унга нисбатан 
салбий муносабат уни мураккаб масала деб биладиган катта авлод 
педагогларининг вакиллари билан бўлади. Бироқ, бу позицияни қўллаб-
қувватлайдиганлар педагогнинг идрок этиш натижаларидан бири, педагогнинг 
имижини шакллантиришни унутиб қўйишларини унутишади. Ҳар бир педагог 
ушбу мавзудаги шахсий қарашларидан қатъи назар ўз имиджига эга. Имижни 
яратиш жараёни педагогчининг ўзи ва талабанинг ўзига хос хусусиятлари, 
унинг жинси, ёши, шунингдек, тажриба, билим, миллат ва бошқа омиллар. 
Муаммонинг яна бир томони бор: ўз имижини яратадиган педагог нафақат 
яхши кўринади, балки яхши ҳис-туйғули, нафақат ишончли, балки охир-оқибат 
муваффақиятли ишлайди. Ҳар қандай таълим муассасасининг объекти у эрда 
ишлайдиган педагоглар ва унда ўқиётган таҳсил олувчиларнинг қиёфаси билан 
белгиланади.
Шу ўринда бугунги кун иннавацион педагогининг энг муҳим хислатлари 
нималардан иборат бўлишини кўриб ўтиш лозим, улар қуйидагилардан иборат: 
-ўқитувчининг ўз Ватанига содиқлиги, болаларни севиш, уларни 
инсонпарварлик руҳида тарбиялаш истаги, ўз юрти, она тили, ўз халқининг 
тарихи ва унинг маданиятини севиши, давлатининг мустақиллиги ғоясида 
яшашидан иборатдир; 
- ижтимоий жавобгарликни юксак даражада ҳис этиши; 
- олижаноблиги, ақли, фаросати, маънавий поклиги маънавият ва маърифат 
бўйича юксак мақсадларни болаларга сингдириб бориши; 
- ўзини қўлга ола билиши, сабр-тоқатли, бардам, матонатлилигидир. 
Жамиятнинг ўқитувчи олдига қўядиган асосий талаблари қуйидагилардир: 
- шахсни маънавий ва маърифий томонидан тарбиялашнинг, инновацион 
қобилиятга эга бўлиши, болаларни бугунги кун ғояларига содиқлик руҳида 
тарбиялаши, ўз Ватанига табиатига ва оиласига бўлган муҳаббати; 
- кенг билимга эга бўлиши, турли билимлардан хабардор бўлиши; 
- ёш педагогик психология, ижтимоий психология ва педагогика, ёш 
физиологияси ҳамда мактаб гигиенасидан чуқур билимларга эга бўлиши; 
- ўзи дарс берадиган фан бўйича мустаҳкам билимга эга бўлиб, ўз касби, 
соҳаси бўйича жаҳон фанида эришилган янги ютуқ ва камчиликлардан 
хабардор бўлиши; 
- таълим ва тарбия методикасини эгаллаши; 
- ўз ишига ижодий ёндашиши; 
- болаларни билиши, уларнинг ички дунёсини тушуна олиши; 

---

174 
- педагогик техника ва педагогик тактга эга бўлиши; 
- ўз билими ва педагогик маҳоратини доимий равишда ошириб бориши. 
Ҳар бир ўқитувчи ана шу талабларга тўла жавоб бера оладиган бўлишига 
интилиши шарт. 
Ўқитувчи жамият томонидан қўйилган талаблар билан бир қаторда ўз 
фаолиятида теварак-атрофидаги кишилар таълим муассасаси, ҳамкасблари, 
ўқувчилар ва уларнинг ота-оналари ундан нималарни кутишини ҳам эсдан 
чиқармаслиги лозим. 
Ўқитувчининг ўз ишидан ниманидир кутаётганлигининг ўзиёқ муҳим 
аҳамиятга эгадир, мана шу тариқа кутишлар, гарчан жамият томонидан 
педагогга қўйиладиган талабларга келсада, ўзига хос хусусиятларга эга бўлади.
Ўқитувчилар билан ишлашда биз улар учун ўзларида мавжуд одатларни 
ҳаракатлантиришни, яъни, бунда ўқитувчилар ўзларида мавжуд одатларни 
барча имкониятларни ҳаракатлантиришлари керак ва яна биз ўқитувчилар 
ўзларини ташвишли эмас, кучлироқ ҳис қилишларини истар эдик. 
Бу ҳолатларнинг барчасини уйғун олиб борилсагина бугун биз 
Президентимиз педагог ходимлар олдига қўяётган талабларни тўлиқ эгаллаш 
малакасини қўлга киритишимиз мумкин.