Ўзбекистон республикаси вазирлиги

Муаммоли савол; Кичик мактаб ѐшидаги болалар шахсининг ривожланиши 
нималарга боғлиқ бўлади?. 
Гарчи кичик мактаб ѐшидаги давр шахснинг тараққиѐтида хал қилувчи силжишлар 
даври бўлмаса ҳам бизнинг фикримизча бундай давр ўсмирлик давридир, шунга қарамай, бу 
даврда шахснинг таркиб топиши етарли даражада сезиларли юз беради. Юқорида қайд қилиб
ўтилганидек, мактабга кириш боланинг ҳаѐтида бурилиш моменти ҳисобланади. Катталар 

---

43 
(ўқитувчилар) ва тенгдошлари (синфдошлари) билан янги муносабатлар майдонга келади. 
Болага бутун бир жамоавийлар системасига (умум мактаб, синф) қўшилади. Ўқитувчи ўз 
олдига бир қатор жиддий талабларни қўйган ўқишга янги фаолият турига қўшилиш ўқувчининг 
ўз ҳаѐтини қатхий тарзда ташқил қилишга, қоида ва режимга бўйсунишга мажбур қилади.
Бўларнинг барчаси теварак-атрофдаги воқейликка, бошқа кишиларга, жамоавийга таълимга ва 
унинг билан боғлиқ бўлган мажбуриятларга нисбатан янги муносабатлар системасининг таркиб 
топтиришга ва мустаҳкамлашга қатхий равишда таъсир қилади ҳарактерни иродани таркиб 
топтиради. қизиқишлар доирасини кенгайтиради, қобилиятлар тараққиѐтини белгилайди. 
Ахлоқий нормалар ва хатти-ҳарактлар қоидаларини ўзлаштириш кичик мактаб
ѐшидаги даврда ахлоқий хати-ҳаракат пойдевори қўйилади, ахлоқий нормалар ва хатти-ҳаракат 
қоидалари ўзлаштирилади. Шахснинг ижтимоий йўналиши таркиб топа бошлайди. Кичик
мактаб ѐшидаги ўқувчиларниннг ахлоқий онглари 1-синфдан 4-синфгача бўлган давр 
мобайнида муҳим ўзгаришларга учрайди. Бу ѐшнинг охирги даврларига келиб ахлоқий 
билимлар тасаввурлар ва мулохазалари сезиларли даражада бойийди, анча англанган бўлади, 
турли тушунчаларга эга бўлади, умумлашади- 1 ва 2 синф ўқувчиларининг ахлоқий 
мулохазалари ўз хатти-ҳаракатлари тажрибасида ва ўқитувчилар ҳамда ота-оналарнинг конкрет 
кўрсатмалри ва тушунтиришларига асосланади. 3-4 синф ўқувчилари эса ахлоқий 
мулохазаларида ўз хатти-ҳаракатлари тажрибасига ва катталарнинг кўрсатмаларига асосланиш
билан бошқа кишиларнинг тажрибаларини ҳам анализ қилишга интиладилар бундай 
адабиѐтларни ўқишда болалар учун чиқарилган кинофилғмларни кўриш анча катта аҳамият 
касб этади. Ахлоқий хатти-ҳаракатлар ҳам худди шундай таркиб топади. 7-8 ѐшдаги болалар 
тўғридан-тўғри катталарни жумладан, ўқитувчининг кўрсатмалари билан ижобий бўладиган 
кўрсатмани кутиб ўтирмай, бундай ижобий ахлоқий ишларининг бошидан қанчасини 
ташаббуслари билан амалга оширадилар.