Ўзбекистон республикаси вазирлар махкамаси тошкент ислом университети “фикх, иктисод ва таббиий фанлар” факультети

2.Илмий-техник ва инновацион соҳа ташкилотларнинг таснифи. 
 
Илмий – техник ва инновацион соҳа ташкилотларининг таснифи 1- 
жадвалда берилган. 
Аломатлар 
Тамойилда асосланувчи ташкилотлар 
предметли 
Адресли(истъемолчи учун) 
Ихтисослашиш 
нинг тури 
маҳсулотли 
технологик 
ресурсли Илмий 
натижалардан 
фойдаланиш 
Соҳа, 
корхонага 
хизмат 
кўрсатиш 
Ихтисослашган ташкилотлар 
Илмий– 
техник 
маҳсулотнинг тури 
ФТ 
АТ (ИТИ) 
ТКИ 
Тажрибавий 
намуналарни 
яратиш 
Тажриба 
партиялари, 
биринчи 
серияларни 
ишлаб 
чиқариш 

---

96 
Бажарувчи ташкилотлар 
Фаолиятнинг 
характери 
ИТТКИ 
Фанга, шу жумладан турлари бўйича 
хизмат кўрсатиш вазифалари 
Фанлар соҳасидаги ташкилот 
Билимлар 
соҳаларининг 
характери 
табиий 
техник 
Ижтимоий 
ва 
гуманитар 
Ташкилот
Комбинациялаштир 
ишдан фойдаланиш 
Комбинациялаштиришдан 
фойдаланувчи 
Комбинациялаштиришдан 
фойдаланмайдиган 
Қамраб олувчи ташкилотлар 
Катта босқични 
Иккита ва кўпроқ босқични 
“Тадқиқот 
ўзлаштириш” 
давраси 
босқичларини 
қамраб 
олиниш 
даражаси 
ФТ, АТ, ТКИ,Ўз 
ФТ, АТ,АТ,ТКИ, ФТ-АТ-ТКИ,ФТ-АТ-
ТКИ-Ўз 
Ташкилотлар 
Яратиш тамойили 
Доимийлар
Вақтинчалар
3.Инновацион ривожланишнинг ташкилий шакллари 
Ташкилий шакллар марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган 
тузилмаларнинг синерчизма (ҳамкорлиги) асосида хўжалик юритишнинг 
янги 
тамойиллари 
билан 
яқиндан 
боғланганлар. 
Инновацион 
ривожланишнинг ўзига хослиги шундан иборатки, у иккита қарама-қарши 
тенденцияларни ҳисобга олишнинг зарурлигича асосланади. 
Бир томондан, инновацион жараён – бу ғояни вужудга келишидан то 
ишлаб чиқаришга тадбиқ этилиши, ривожланиш ва ёйилишигача бўлган 
ягона оқимдир. Инновацион тизимнинг фундаментал ғоядан то бозор 
муваффақиятигача бўлган барча босқичлари ўзаро яқиндан боғланганлар ва 
ўзаро 
асосланганлар. 
Шунинг 
учун 
инновацион 
ривожланишнинг 
самарадорлигини 
таъминлаш 
учун 
босқичларнинг 
ворислиги 
ва 

---

97 
жараёнларнинг вақтдаги узлуксизлигини таъминловчи тизимли таркибий 
ўзаро ҳамкорликлар биринчи даражали аҳамиятга эгалар. Бу хусусият 
ривожланмаган 
бозор 
инфратузилмаси 
ва 
бозор 
механизмларини 
такомиллашмаганида яққол намоён бўлади. 
Бошқа томондан, илмий билим, кашфиёт, саноат ихтироси ўзининг 
моҳияти бўйича дискретли (алоҳида қисмлардан ташкил топувчи ва 
стохастик (эҳтимолли, тасодифий)дир. Илмий билимни вужудга келиши, уни 
материаллаштириш ва тижоратлашиши ўртасида коррелляция (ўзаро алоқа) 
йўқлиги кўп сонли тадқиқотлар билан белгиланган. Шунинг учун бундан 
нуқтаи назардан корхона инновацион тадбиркорлик фаолиятининг ИТТКИ 
босқичидан то маркетинг ва сотишларгача бўлган тўлиқ мажмуасини амалга 
ошириши шарт эмас. 
Бозор 
механизмларини 
такомиллашуви 
шароитида, 
иккинчи 
тенденцияга мувофиқ фирмалараро кооперациялар алоҳида роль ўйнай 
бошлайдилар. Инновацион фаолликни ошиши қуйидаги иккита муҳим 
тенденциялар: 
ўзини 
ўзи 
ривожлантиришга 
қодир 
инновацион 
ташкилотларни вужудга келиши ва инновацион тузилмаларни ҳар хил 
институтларнинг тизим ва фирмалараро ўзаро ҳамкорликларга киритила 
олиниши билан яқиндан боғланган. 
Замонавий инновацион фирма ҳам инновацион жараёнларнинг кўп 
вариантлилиги ва кичикроқ детерминацияланганлиги (яъни асосланганлиги) 
оқибатида вужудга келувчи ташкилий тузилмаларнинг турли туманлиги 
билан таърифланади. Инновацион фирмани ташкилий лойиҳалаштириш 
ташкилий – бошқарув тузилмалари ва ишлаб чиқариш аппаратининг 
янгиликларни тадбиқ қилиш, ўзлаштириш ва диффузияси ўртасидаги ўзаро 
алоқага боғлиқ. Замонавий бошқарув назариясида амалда мувофиқ ташкилий 
тузилмалар ва инновацион бизнеснинг шаклларини танлашда қатъий 
афзалликлар йўқ. Тўғри инновацион кичик ва ўрта бизнеснинг кўрина 

---

98 
бошланган тор ихтисослашиши оддийгина икки ва уч даражали ташкилий 
тузилмалар билан боғланган.
9
Хориждаги кичик бизнесда тадқиқот фирмалари жами 5-10% ни 
ташкил қиладилар, шунинг билан бир вақтда йирик корхоналар орасидаги 70 
% гача компаниялар илмий бўлинмалар, инновацион йўналтириш ва 
бошқаларга эгалар. Кичик инновацион бизнес кўпроқ даражада амалий 
тадқиқотлар, 
конструкторлик 
ишламалари, 
ҳар 
хил 
янгиликларни 
ўзлаштириш, эксперт, реклама, консалтинг ва воситачилик хизматларини 
тақдим этишга қаратилган. Кичик ва ўрта корхоналар бозор токчаларини тор 
ихтисослашган маҳсулотлар билан тўлдиришга ҳаракат қилган ҳолда, 
янгиликларнинг кичик серияларини ишлаб чиқаришни мўлжаллайдилар. 
Бундан ташқари, масалан, машинасозлик ва асбобсозликда ноёб ва кичик 
серияли ускуналар асбоблар, қуролларни ишлаб чиқариш, қоидага кўра, 
кичик ва ўрта корхоналар улушига тушади. 
Йирик бизнес ва айниқса жуда йирик фирмалар, етарлича молиявий, 
моддий ва одам ресурсларига эга бўлган ҳолда, ишлаб чиқариш 
аппаратининг пастроқ мойиллиги ва янгиликларни қийинчилик билан қабул 
қилувчи иерархик алоқаларнинг шавқатсизлигидан қийналадилар. Ташкил 
қилиш механизмларини такомиллаштириш мантиқига кўра инновациялар 
мувофиқлаштириш ва фирмалараро кооперациянинг муаммоси бўлиб 
қоладилар. 
1990 йилларнинг охирига келиб Ғарбда инновацион ва ижодий 
фаолликни ташкил қилишнинг янги шакли-ташкилий лойиҳалаштириш ва 
“модулли ихтисослашиш” тамойилларига асосланган ақлий ўзини ўзи 
бошқарувчи ассоциацияни яратиш бўйича катта ҳаракатлар қилинмоқда. У