Збекистон республикаси

Сервитут - бировнинг ер участкасидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳуқуқи бўлиб, сервитутлар шартнома ҳамда суд қарори бўйича вужудга келади.
Ҳуқуқни тўхтатиш - юридик ёки жисмоний шахснинг ер участкасига бўлган ҳуқуқларини қуйидаги ҳолларда бекор қилиш операциясидир: ихтиёрий воз кечганда; ер участкасини эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ёки ижарага бериш муддати ўтганда; юридик ёки жисмоний шахснинг фаолияти тўхтаганда; ижара шартномаси бекор қилинганда; ерга доир қонунларни бузган ҳолда фойдаланилаётган ер участкаси олиб қўйилганда; ер участкаси давлат ёки жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйилганда (сотиб олинганда).
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқни рўйхатдан ўтказиш қуйидаги изчилликда амалга оширилади:
- ариза қабул қилинади;
- ариза ва унга илова қилинган ҳужжатлар ва материаллар текшириб кўрилади;
- аризаларни қабул қилиш реестрида ариза қайд этилади;
- ер участкасига бўлган ҳуқуқлар рўйхатга олинади;
- ер участкасига бўлган ҳуқуқлар рўйхатга олинганлиги тўғрисидаги гувоҳнома субъектга берилади.
Ер участкасига рўйхатга олинаётган ҳуқуқнинг турига қараб юридик ёки жисмоний шахснинг аризасига қуйидагилар илова қилинади:
- ҳуқуқнинг пайдо бўлиши, ўтиши, чекланиши ёки тўхтатилишини тасдиқловчи ҳужжатлар;
- ер участкасини баҳолаш материаллари (тупроқлар бонитети, қийматини баҳолаш ва ҳ.к.);
- белгиланган тартибда тасдиқланган ер участкасининг кадастр режаси.
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш рўйхатга олувчи орган аризани кўриб чиқиш учун қабул қилган кундан бошлаб ўн кун мобайнида амалга оширилади.
Агар тақдим этилган материаллар етарли бўлмаса, лекин бундай камчилик шу қадар аҳамиятсизки, уни тезда тузатиш мумкин деб ҳисобланса ёки қўшимча маълумотлар олиш ёхуд тақдим этилган ҳужжатларни экспертиза қилиш зарур бўлса, рўйхатга олувчи қарор чиқаришни кўчириш тўғрисида қарор қабул қилинган кундан бошлаб икки ҳафтага орқага суриши мумкин. Камчиликлар тузатилмаган тақдирда, рўйхатга олишни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилинади, бу ҳақда ариза берувчи ёзма равишда хабардор қилинади, пул йиғими қайтарилмайди.
Қўйидаги холатларда ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказишни рад этилади:
- тақдим этилган ҳужжатлар аризачи айтаётганидек ҳуқуқларнинг ўзгаришини белгиламайди;
- мазкур ер участкасининг мансублиги тўғрисида низо борлигидан далолат берувчи ҳужжатларнинг давлат рўйхатга олиш органида мавжудлиги;
- мазкур ер участкаси қонунда белгиланган тартибда олиб қўйилганлиги тўғрисидаги маълумотларнинг давлат рўйхатга олиш органида мавжудлиги;
- камчиликларни бартараф этиш учун рўйхатга олишни кечиктириш қароридан кейин камчиликларнинг бартараф этилмаганлиги.
Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқларини рўйхатга олиш учун рўйхатга олиш йиғимлари ундирилади, ҳуқуқлар реестридан кўчирмалар бериш, ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни тасдиқловчи ҳужжатларнинг кўчирма нусхаларини, дубликатларини тайёрлаш учун хизмат кўрсатиш йиғимлари олинади. Рўйхатга олиш йиғимлари ва хизматлар ҳақи қуйидагилар учун ундирилади:
- ер участкасига бўлган ҳуқуқлар рўйхатга олинганлиги учун;
- ер участкасига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатига олиш тўғрисида гувоҳнома берилганлиги учун;
- қўшимчалар ёки ўзгартишларни Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар давлат регистрига киритганлик учун;
- гувоҳноманинг дубликати, ҳужжатларнинг, маълумотномаларнинг ҳар хил кўчирма нусхалари, ҳуқуқлар регистридан, ер-кадастри дафтаридан кўчирмаларни берганлик учун.
Рўйхатга олишдан бош тортилганлиги ёки у нотўғри амалга оширилганлиги устидан аризачи шикоят қилиши мумкин. Шикоят аризаси ер участкаси жойлашган ердаги суд органига расмий рад этилганлиги ёки ўзгаришлар тўғрисидаги қарор аризачига ёки ҳуқуқларига дахл қилинган бошқа шахсга маълум бўлганидан кейин уч ой ичида топширилиши керак.
Шикоят муддати тугаганидан кейин рўйхатга олувчи чиқарган қарор юридик кучга эга бўлади.
Нотариал жиҳатдан тасдиқланган ҳужжатлар бўйича низолар суд тартибида ҳал этилади.
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар давлат реестридаги, ер-кадастри дафтаридаги ёки кадастр ишларидаги ахборотни атайин ёки билмасдан бузишда ёки йўқотишда айбдор бўлган шахслар ана шу бузишлар, йўқотишлар ёки бузилган ахборотни кўрсатиш оқибатида бирон-бир учинчи тарафга етказилган ҳар қандай зарар учун қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгардирлар.
Давлат юридик ва жисмоний шахсларга уларнинг ўз айбисиз, Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар давлат регистридаги мавжуд ахборотларга таяниб, кўрган йўқотишлар ва зиённи тўлашга кафолат беради. Йўқотишлар ва зиёнларни тўплаш ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатга олиш пайтида ундириладиган йиғимлар ҳисобидан амалга оширилади.
Ер участларини руйхатга олишда зарур бўладиган ҳуқуқни тасдиқловчи ва ҳуқуқни белгиловчи асосий ҳужжатлар ва материаллар рўйхати қуйидагилардан иборат:
1. Ерга доимий эгалик ҳуқуқига доир давлат далолатномаси.
2. Ердан доимий фойдаланиш ҳуқуқига доир давлат далолатномаси.
3. Меросга қолдирилган ерга умрбод эгалик қилиш ҳуқуқига доир давлат далолатномаси.
4. Ер участкасидан муддатли (вақтинчалик) фойдаланиш тўғрисидаги шартнома.
5. Ер участкасини ижарага олиш шартномаси.
6. Мерос ҳуқуқи тўғрисидаги далолатнома.
7. Маҳаллий ҳокимият органларининг ўз ваколатлари доирасидаги қарори.
8. Суд қарори.
9. Ер участкаси кимошди савдосида ёки танлов бўйича сотиб олинганлиги тўғрисидаги гувоҳнома.
10. Савдо ва хизматлар кўрсатиш соҳаси объектларини улар жойлашган ер участкалари билан бирга хусусийлаштиришда ер участкасига мулкчилик ҳуқуқи учун давлат ордери.
11. Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган дипломатик ваколатхоналар ва халқаро ташкилотлар томонидан ваколатхоналар учун фойдаланиладиган биноларга улар жойлашган зона участкалари билан бирга, шунингдек, кўрсатиб ўтилган ваколатхоналарнинг биноларини қуриш учун ер участкаларига эгалик қилиш тўғрисидаги олди-сотди шартномаси (гувоҳномаси).
12. Хорижий юридик ва жисмоний шахсларнинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда тураржойларнинг улар жойлашган ер участкалари билан бирга олди-сотди (эгалик қилиш ҳуқуқини сотиб олиш) шартномаси.
13. Бинолар ва иншоотларнинг олди-сотди, алмаштириш, ҳадя қилиш, рента шартномалари, тураржойни умрбод сақлаш шарти билан бегоналаштириш шартномаси.
14. Ер участкаси ёки унга нисбатан ҳуқуқларни гаровга қўйиш (ипотека) шартномаси.
15. Маҳаллий ҳокимият органларининг ерга эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқларини тўхтатиш тўғрисидаги қарори.
16. Белгиланган тартибда тасдиқланган ерларни ажратиш ва олиб қўйишга доир материаллар.
17. Белгиланган тартибда тасдиқланган ер кадастри материаллари.
18. Кадастр хизмати томонидан белгиланган тартибда тасдиқланган ер участкасининг режаси.