sifatida o‟quvchilarni qo‟shish va ayirishga oid shunday misollar bilan tanishish
20
kerakki, ularda 1 ni 2 marta qo‟shish talab qilinsin. Masalan: 4 ta qizil doirachaga
oldin bitta ko‟k doiraga so‟ngra yana bitta sariq doiraga yaqinlashtiriladi. Bu
doirachalarni hisoblash uchun 4 ga oldin 1, so‟ngra ikkinchi 1 ni qo‟shiladi, bunda
ular oraliq natijalarni ham aytishadi. Beshga birni qo‟shsak olti hosil bo‟ladi. 6 ga 1
ni qo‟shsak 7 chiqadi yoki qisqacha 5 + 1 = 6, 6 + 1 = 7. Ayirish ham shunday
o‟rgatiladi.
4-1-1;
4-1 = 3;
3-1 = 2
Tayyorgarlikdan so‟ng
?
+ 2,
?
- 2 ni usullari bilan tanishtirishga o‟tiladi. Buni
to‟la bo‟lmagan ko‟rsatmalilik asosida tushuntiriladi.
4 + 2 = 6; 4 + 1 + 1; 4 + 1 = 5; 5 + 1 = 6. O‟quvchining 4 ta otkrыtkasi bor edi.
(4 otkrыtkani konvertka soladi.) Unga yana ikkita otkrыtka sovg‟a qilindi, uni
otkrыtkasi qancha bo‟ldi? O‟ylab ko‟ring-chi, bu 2 ta otkrыtkani oldingi 4 ta
otkrыtkaga qanday qo‟shish mumkin?
4 ga 1 ni qo‟shamiz 5 ta bo‟ladi, so‟ngra yana 1 ta otkrыtka qo‟shamiz. Nechta
otkrыtka bo‟ladi? 5 + 1 = 6
Xulosa 2 ni qo‟shish uchun oldin 2 ni 1 ini, so‟ngra hosil bo‟lgan songa yana 1
ni qo‟shish mumkin. Daftardagi yozuv
6
1
5
5
1
4
6
2
4
2
1
3
3
1
4
2
2
4
3
1
4
4
1
5
2
5
Bu erda o‟quvchilarni sonlarning mos tarkibini o‟zlashtirish uchun egallab olgan
bilimlaridan foydalanishga o‟rgatish kerak.
Masalan:
4 + 2 = 6
6 bu 4 va yana 2
5 + 2 = 7
7 bu 5 va yana 2
6 + 2 = 8
8 bu 6 va yana 2
7 + 2 = 9
9 bu 7 va yana 2
8 + 2 = 10
10 bu 8 va yana 2
Bir necha darsdan so‟ng
?
± 2 jadvali tuziladi. Jadval tuzib bo‟lingandan so‟ng
o‟quvchilarni qo‟shish amali komponentlarining va natijalarining nomlari bilan
tanishtiriladi, qo‟shiladigan sonlarni qo‟shiluvchilar natijani esa yig‟indi deyiladi.
1 + 2
3-2
2 + 2
4-2
3 + 2
5-2
4 + 2
6-2
5 + 2
7-2
6 + 2
8-2
7 + 2
9-2
8 + 2
10-2
?
± 3,
?
± 4 hollar uchun ham hisoblash usullari shu reja asosida o‟rgatiladi.
21
7
1
6
6
2
4
1
2
4
3
4
3
2
5
5
1
6
2
1
6
3
6
3
1
4
4
2
6
1
2
6
3
6
7
2
5
5
1
4
2
1
4
3
4
Bir necha darsdan so‟ng
?
± 3 jadvali tuziladi.
9
2
7
7
2
5
2
2
5
4
5
9
3
6
6
1
5
3
1
5
4
5
9
1
8
8
3
5
1
3
5
4
5
1 + 3 = 4
4-3 = 1
2 + 3 = 5
5-3 = 2
3 + 3 = 6
6-3 = 3
4 + 3 = 7
7-3 = 4
5 + 3 = 8
8-3 = 5
6 + 3 = 9
9-3 = 6
7 + 3 = 10
10-3 = 7
So‟ngra
?
± 4 jadvali tuziladi.
III bosqich.
?
+ 5,
?
+ 6,
?
+ 7,
?
+ 8,
?
+ 9 lar uchun hisoblash usullari bilan
tanishish.
Bu hollar uchun yig‟indining o‟rin almashtirish xossasi barcha qaralayotgan
hollarni ilgari o‟rganilgan hollarga keltirishga yordam beradi. Bolalarning
qo‟shishning o‟rin almashtirish xossasi bilan tanishtirishni amaliy ishlardan boshlash
mumkin. 4 + 3 = 7; 3 + 4 = 7; 5 + 3 = 8; 3 + 5 = 8
Bu misollarning har qaysi jufti taqqoslanadi, o‟xshashligi, farqi ko‟rsatiladi va
xulosaga kelinadi. Qo‟shiluvchilarning o‟rni almashgani bilan yig‟indi o‟zgarmaydi.
2 + 7 ni hisoblash o‟rniga 7 + 2 ni hisoblash mumkin. SHunday misollarni echish
orqali kichik songa katta sonni qo‟shishdan katta songa kichik sonni qo‟shish oson
degan xulosaga kelinadi.
IV bosqich. 6 -
?
, 7 -
?
, 8 -
?
, 9 -
?
, 10 -
?
ko‟rinishdagi hollar uchun hisoblash
usuli.
Bu xildagi hisoblash usuli yig‟indi bilan qo‟shiluvchilar orasidagi
bog‟lanishlarni bilishlikka asoslanadi. Qo‟shish amali komponentlari bilan natijasi
orasidagi bog‟lanish ko‟rsatmalilik asosida o‟rgatiladi.
7 + 3 = 10; 10-3 = 7; 10-7 = 3
Bu misollarni bajarish natijasida bunday xulosaga kelinadi: yig‟indidan bu
qo‟shiluvchilarning biri ayirilsa ikkinchi kelib chiqadi. 9-5 = da shunday mulohaza
yuritiladi. 9 bu 5 va necha 9 = 5 + 4. 9 bu yig‟indi, 5 esa I-qo‟shiluvchi yig‟indidan I-
qo‟shiluvchini ayirsak II-qo‟shiluvchi kelib chiqadi, ikkinchi qo‟shiluvchi 4 demak
9-5 = 4.
Do'stlaringiz bilan baham: