|
3 –
жадвал
Зилзи
ла
магнитуд
си
Бир
йилда пла-не-
тада содир
бўладиган
зилзи-лалар
ўртача сони
Охирги
100
йилдаКалифо
р-нияда
содир
бўладиган
зил-зилалар
ўртача сони
Зилзила
пай-тида
грунт
тебранма
ҳара-кати
давомий-
лиги, сек
Зилз
ила кучи
таъсир
қилиш
радиуси
(км)
74
, 0
, 0
, 0
, 0
, 0
, 9
, 9
, 9
, 9
, 9
1
15
140
900
8000
1
12
80
400
2000
0
0
0
0
0
0
0
5
0
0
0
0
60
20
0
0
5
Зилзиланинг эпицентрдаги (∆=0 ) максимал кучи
3
lg
5
,
3
5
,
1
0
+
−
=
h
М
J
Бино ва ер устки иншоотларини лойиҳалаш ва қуришда ер сиртидаги зилзила
интенсивлиги (кучи)нинг қийматини билиш муҳим аҳамиятга эгадир. Шу
пайтгача зилзила кучи (интенсивлиги)га баҳо беришда фойдаланиш учун турли
олимлар томонидан 50 тача сейсмик таъсирни баҳоловчи шкалалар таклиф қи-
линган бўлиб, Республикамизда 1997 йилгача Россия Фанлар академияси Ер
физикаси институти томонидан ишлаб чиқилган 12 балли шкала ишлатилиб
келинди. Республикамиз ҳудудида 6 дан 10 балгача оралиқдаги зилзила кучини
аниқлаш учун интенсивлик шкаласи Ўзбекистон Республикаси стандарти
сифатида Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш
қўмитасининг 1997 йилги №75 сонли буйруғи билан тасдиқланди.
1997 йилдан кучга кирган ушбу интенсивлик шкаласида зилзила сейсмик
кучини баҳолаш учун қуйидагилар асосий манбалар қилиб белгиланган:
-
инструментал (асбобий-ўлчагич) маълумотлар: акселерограммалар,
велосиграммалар,сейсмограммалар,бир ва кўпмаятникли сейсмометрларнинг
кўрсаткичлари;
-
бино ва иншоотлардаги шикастланганликлар ҳақидаги микросейсмик
маълумотлар,
-
сейсмологик маълумотлар: балликни магнитуда, манба чуқурлиги ва
эпицентрал масофа билан боғловчи эмпирик мутаносибликлар бўйича баллик
баҳоси;
-
грунтлар ва қоятош жинслардаги қолдиқ деформациялардир.
Қайд этилган манбаларнинг жойлашиш тартиби, уларга асосан, зилзила
кучини баҳолашнинг аниқлиги ва тўлалигига ўрта ҳисобда жавоб беради.
Ҳақиқий инструментал (асбобий-ўлчагич) маълумотлар йўқлигида ёки уларнинг
ваколатсизлигида, зилзила интенсивлиги баллигини баҳолашга бино ва
иншоотларнинг шикастланганлиги бўйича маълумотлар жалб қилинади. Агар ана
75
шу маълумотлар ҳам бўлмаса, у ҳолда баллик сейсмологик маълумотлар,
шунингдек, ернинг юзасидаги қолдиқ деформациялар бўйича аниқланади.
Инструментал (асбобий ўлчагич) маълумотлар бўйича 6-10 балл оралиқдаги
зилзила кучини балларда берилган кучга қараб, ернинг юзасидаги тебраниш
параметрлари кўрсатилган қуйидаги жадвал бўйича белгиланади (4-жадвал):
4-
жадвал.
Ку
ч,
бал
лар
0,1 сек ва
ундан кўп даврда
грунтнинг макси-
мал
тезланиш
оралиғи, см/сек
2
Грунт-
тебранишининг
максимал тезлиги
оралиғи
см/сек
СБМ
сейсмометри
маятнигининг
оғирлик маркази-
нинг максимал
силжиши оралиғи
мм
6
30
÷60
3,0
÷6,0
1,5
÷3,0
7
61
÷120
6,1
÷12,0
3,1
÷6,0
8
121
÷240
12,1
÷24,0
6,1
÷12,0
9
241
÷480
24,1
÷48,0
12,1
÷24,0
10
481
÷960
48,1
÷96,0
24,1
÷48,0
Бино ва иншоотларнинг шикастланганлиги даражаси бўйича зилзила кучини
балларда баҳолаш қуйидаги кўрсаткичлар асосида ўтказилади:
Конструктив схемаси ва сейсмик таъсирга қаршилик кўрсатиш қобилияти
бўйича бино турлари;
Бино шикастланганлиги миқдорий характеристикаси;
Бино ва иншоотларнинг шикастланганлик ва бузилганлик даражаси.
Шкалада конструктив схемаси ва сейсмик таъсирга қаршилик кўрсатиш
қобилияти бўйича биноларнинг қуйидаги турлари қабул қилинган:
а) сейсмикага қарши чора-тадбирларсиз қурилган бинолар;
А - тури–синиқ тош, хом ғиштли бинолар, пахса уйлар, пахса-сомон деворли
уйлар;
В–тури–ғиштли уйлар, майда ва йирик блокли, йўнилган табиий тош,
гувалаклар билан ўрилган ёғоч синчли бинолар;
C–
тури–йирик панелли бинолар, синчли темир-бетон бинолар, сифатли
қурилган ёғоч уйлар, гувалаклар билан ўрилган ёғоч қўш синчли ва енгил томли
уйлар;
б) сейсмикага қарши чора-тадбирлар билан қурилган бинолар;
D–
тури: ғиштли тош бинолар, керамик ва йўналган табиий тошдан, майда
ёки йирик бетон блоклардан (D7, D8, D9, D10);
E–
тури: темир-бетон ёки пўлат синчли (E7, E8, E9, E10)
76
F–
тури: йирик панелли, йирик ҳажм блокли, қуйма бетонлардан (F7, F8, F9,
F10)
(
Бу ерда қавс ичида сонлар билан кўрсатилган белгилашлар, бинонинг
ҳисобий зилзилабардошлигини билдиради)
Do'stlaringiz bilan baham: |
