*zbekiston respublikasi



Download 1,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/48
Sana31.12.2021
Hajmi1,23 Mb.
#279772
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   48
Bog'liq
g‘oziyev e. umumiy psixologiya. 1-kitob

1.2. Eshtiyojlarning turlari 
Inson  bir  davrning  o’zida  ham  individuallik,  ham  ijtimoiylikni  aks  ettirgan 
bo’lganligi  sababli  uning  eshtiyojlari  shaxsiy  va  ijtimoiy  xususiyatga  egadir. 
Boshqacha  so’z  bilan  aytganda,  undagi  tor  ma'noli  shaxsiy  xususiyatga  ega 
bo’lganday  tuyg’u  uyg’otuvchi  (tabiat  in'omiga  aloqador)  eshtiyojlarni  qondirish 
jarayoni  ham  ijtimoiy  hamkorlik  faoliyatining  mashsuli  (deshqonlar,  ishchilar, 
xodimlar  va  boshqa  kasbdagi)  odamlarning  sa'i-harakati,  hamkorlikdagi 
mehnatining moddiy tarzdagi ifodalanishidan foydalanishida aks etadi. 
Ushbu  masalaga  boshqacha  tarzda  yondashilsa,  unda  o’z  ixtiyojlarini 
qondirish  uchun  ijtimoiy  mushit  negizida  yaratilgan  vositalar  va  usullardan 
foydalaniladi,  natijada  u  yoki  bu  haroitga  nisbatan  eshtiyoj  shis  etadi.  Masalan, 
yog’ochdan  boltaga  dasta  yasash  uchun  unda  xoshish  mavjudligining  o’zi  etarli 
emas, balki bir qator hart-haroitlar, dastgosh, duradgorlik asboblari bo’lishi lozim, 
uning  sifatiga  nisbatan  eshtiyoj  ham  tug’iladi.  Xuddi  shu  boisdan  unda  o’z 
xoshish-istaklarini  ro’yobga  chiqaradigan  talab  bilan  imkoniyatga  qaratilgan 
eshtiyoj  vujudga  keladi.  Insondagi  tor  ma'nodagi  eshtiyojlar  uning  shaxsiy 
talablarini  qondirish  bilan  cheklanib  qolmasdan,  balki  hamkorlik  faoliyatida 
yuzaga  keluvchi  jamoaviy  eshtiyojlar  yakkasholligiga  oid  xususiyat  kasb  etadi. 
Aytaylik,  ma'ruza  o’qishga  taklif  qilingan  o’qituvchining  mashg’ulotga  puxta 
tayyorgarligi  o’z  predmetining  o’ta  fidoyisi  ekanligi  uchun  emas,  balki  jamoa 
nufuziga  dog’  tushirmaslik  mas'uliyati,  ijtimoiy  burch  shissiga  nisbatan  eshtiyoj 
sezganligi tufayli amalga oshadi Shaxsiy eshtiyoj guruhiy, jamoaviy munosabatlar 
uyg’unlashib  ketganligi  sababli  o’zaro  qorishiq  xususiyatga  ega  bo’ladi.  Har 
qanday  individual  faoliyatga  nisbatan  eshtiyojning  tug’ilishi  ijtimoiy  alomat, 
umumiylik, hamkorlik xususiyatini kasb etib, faoliyatga yondashuvda yaqqashollik 
umumiylikni,  umumiylik  esa  aloshidalikni  uzluksiz  ravishda  beto’xtov  aks  ettirib 
turadi. 
Psixologiya  fanida  eshtiyojlarni  tasniflash  ularni  kelib  chiqishi  va  o’z 
predmetining xususiyatiga binoan amalga oshiradi. 
Odatda  o’zlarni  kelib  chiqishiga  binoan  eshtiyojlar  tabiiy  va  madaniy  turga 
ajratiladi. 


102 
 
Tabiiy  eshtiyojlarda  inson  faoliyatining  faolligi,  o’z  shaxsiy  shayotini 
shimoya qilish, o’z avlodi shayotini saqlash, uni qo’llab-quvvatlash uchun zaruriy 
hart-haroitlarga  tortilganlik,  tobelik  aks  etadi.  Tabiiy  eshtiyojlar  tarkibiga 
odamlarning  ovqatlanish,  tashnalikni  qondirish,  jinsiy  moyillik,  uxlash,  issiq  va 
sovuqdan  asranish,  musaffo  shavoga  intilish,  tana  a'zolariga  dam  berish  kabilar 
kiradi. Tabiiy eshtiyojlar uzoq vaqt davomida qondirilmasa, uning oqibatida inson 
shalokatga  mashkum  bo’ladi,  o’z  sulolasi  shayoti  va  faoliyatini  xavf  ostiga 
qoldiradi.  Tabiiy  eshtiyojlar  insonda  shayvonot  ajdodlarnikiga  va  ibtidoiy  jamoa 
a'zolarinikiga o’xshash bo’lsa-da, lekin ular o’zining psixologik moshiyatiga ko’ra 
mavjudodlarnikidan  ham  sifat,  ham  miqdor  jishatdan  tafovutlanadi.  Eshtiyojlarni 
qondirilish usullari, shakli, quroli tobora takomillashib borishdan tashqari, ularning 
moshiyati,  mazmuni  ham  o’zgarib  bormoqda,  misol  uchun  Hozirgi  zamon  kishisi 
eramizdan  oldingi  ajdodlarimizga  nisbatan  boshqacha  tarzda  o’z  eshtiyojlarini 
ro’yobga  chiqaradi  va  ularni  qondirishga  intiladi.  Uy  ro’zg’or  buyumlarining 
o’zgarishi  eshtiyojlarini  qondirish  yo’llari  takomillashuvidan  darak  beradi. 
Shuning  uchun  insonlarning  tabiiy  eshtiyojlari  ijtimoiy  tarixiy  xususiyatga  ega, 
chunki ular ijtimoiy tarixiy taraqqiyot mashsulidan iboratdir. 
Inson  faoliyatining  faolligi  insoniyat  madaniyatini  mashsuli  bilan 
bog’liqligini ifodalab, madaniy eshtiyojlarni yuzaga keltiradi. Madaniy eshtiyojlar, 
madaniyat  to’g’risida  mulohaza  yuritilganda  uning  ijtimoiy  ildizlari  kishilik 
tarixining  dastlabki  manbalari  bilan  uzviy  bog’lanib  ketishini  ta'kidlab  o’tish 
lozim.  Lekin  tabiiy  eshtiyojlar  madaniy  eshtiyojlar  bilan  o’zaro  uyg’unlashgan 
bo’lib, birinchisi ikkinchisini taqozo etadi, chunki ular biri-birining negizidan kelib 
chiqadi.  Xuddi  shu  boisdan  madaniy  eshtiyojlar  ob'ektiga  tabiiy  eshtiyojlarini 
qondiruvchi  uy-ruzg’or  buyumlar,  mehnat  faoliyati  orqali  boshqa  kishilar  bilan 
bog’lanish  vositalari,  madaniy  aloqalar  o’rnatish  usullari,  shaxslararo  muomalaga 
kirishish  uslublari,  ijtimoiy  turmush  zaruriyatiga  aylangan  narsalar,  o’qish  va 
tajriba  orttirish  yo’llari  kiradi.  Odatda  jamiyat  ta'lim  va  tarbiya  tizimini  egallash, 
xalq  an'analari,  marosimlari,  bayramlari,  odatlari,  rasm-rusumlari,  xulq-atvor 
ko’nikmalarini  o’zlashtirish  jarayonida  rang-barang  madaniy  eshtiyojlar  vujudga 
keladi,  yangicha  ma'no  kasb  eta  boshlaydi.  Yuqorida  ta'kidlab  o’tganimizdek, 
tabiiy  eshtiyojlar  qondirilmasa,  ular  insonni  shalokat  yoqasiga  yetaklaydi,  biroq 
madaniy  eshtiyojlarning  qondirilmasligi  unday  oqibatlarga  olib  kelmaydi,  ammo 
odamda  madaniy  fazilatlarning  shakllanishiga  putur  yetkazadi,  uning  kamolotini 
sekinlashtiradi. 
Shu  narsani  ta'kidlab  o’tish  joizki,  madaniy  eshtiyojlar  o’zining  darajasiga 
ko’ra,  jamiyat  tomonidan  o’z  a'zolari  oldiga  qo’yilayotgan  talablar  bilan 
bog’liqligiga  binoan,  ular  o’zaro  bir-birlaridan  keskin  tafovut  qiladi.  Masalan, 
Hozirgi zamon yoshlarining bilim olishga nisbatan tinimsiz izlanishini, ya'ni bilim 
olish  eshtiyojining  moshiyatini  eng  so’ngi  moda  bo’yicha  kiyinishga  odatlangan 
xuddi  shu  yoshdagi  tengdoshining  eshtiyojlarini  bir  xil  mezon  bilan  o’lchash  va 
basholash  adolatdan  emas.  Chunki  eshtiyojlarning  moshiyatiga,  ularni  qondirish 
uchun  amalga  oshirish  ko’zda  tutilgan  faoliyat  natijasiga,  ularning  xususiyatiga 


103 
 
ijtimoiy  yoki  individual  yo’nalganligiga  binoan,  har  qaysisi  aloshida-aloshida 
basholanadi.  
Ijtimoiy  jamiyat  tomonidan  o’z  fuqarolari  oldiga  qo’yilayotgan  talablariga, 
jamiyatning  shuquq  asoslariga,  xalq  an'analariga,  yurish-turish  qoidalariga, 
ma'naviyat  va  qadriyat  tizimiga,  maslak  va  dunyoqarash  moshiyatiga  mos 
tushadigan  eshtiyojlar  yuksak  onglilik,  ijtimoiy  faollik,  ma'naviy  kamolot  uchun 
xizmat  qiladi,  jamiyat  taraqqiyotining  muhim  mezonlaridan  biri  bo’lib  madaniy 
eshtiyojlarni  tug’ilish  va  ularni  qondirilish  darajasi  va  ma'naviyatni  egallashdagi 
roli shisoblanadi. 
Psixologiya  fanida  eshtiyojlar  o’z  predmetining  xususiyatiga  ko’ra  moddiy 
va  ma'naviy  turlarga  ajratiladi,  ularni  keltirib  chiqaruvchi  mexanizmlar  manbai 
turlicha ekanligi e'tirof etiladi. 
Insonning  ovqatlanish,  kiyinish,  uy-joyiga  ega  bo’lish,  maishiy  turmush 
ashyolariga  intilish,  komfort  shissini  qondirish  bilan  bog’liq  madaniyat 
predmetlariga  nisbatan  eshtiyoj  sezish  moddiy  eshtiyojlar  majmuasini  yuzaga 
keltiradi.  Ma'naviy  madaniyatni  yaratish  va  o’zlashtirish,  shaxsning  o’z  fikr 
mulohazalari  va  shis-tuyg’ulari  bo’yicha  boshqa  odamlar  bilan  muomalaga 
kirishish  hamda  axborat  almashtirish,  badiiy  va  ilmiy  adabiyotlar  bilan  tanishish, 
mashalliy  matbuotni  o’qish,  kino  va  teatr  ko’rish,  musiqa  tinglash  kabilarga 
eshtiyoj sezish, ya'ni ijtimoiy ong mashsuliga tobelik manaviy eshtiyojlar tizimini 
vujudga keltiradi. 
Ma'naviy eshtiyojlar moddiy eshtiyojlar bilan uzviy  bog’liq bo’lib, vujudga 
kelgan  ma'naviy  eshtiyojlarni  qondirish  jarayoni  moddiy  eshtiyojlarning  tarkibiga 
kiruvchi  moddiy  narsalar  yordamida  amalga  oshiriladi  chunonchi,  kitob,  yozuv 
qog’ozi va boshqalar. 
Eshtiyojlarning  turlari  shaqida  fikr  bildirganda  yana  shu  narsaga  e'tibor 
berish  kerakki,  kelib  chiqishiga  binoan  tabiiy  turga  taalluqli  eshtiyoj  o’z 
predmetiga  ko’ra  moddiy  guruhga,  xuddi  shu  mezonlar  bo’yicha  bir  davrning 
o’zida  madaniy  eshtiyojning  moddiy  yoki  ma'naviy  eshtiyoj  turkumiga  kiritish 
mumkin.  Shu  tariqa  eshtiyojning  kelib  chiqishi  va  predmeti  xususiyati  bo’yicha 
ikki  mezonga  asoslanib  muayyan  guruhlarga  ajratiladi.  Inson  ongining  tarixiy 
taraqqiyotiga  nisbatan  va  eshtiyojlarning  ob'ektiga  bo’lgan  munosabatiga  binoan, 
har  xil  tasniflanadi  va  xuddi  shu  mezonlarga  ko’ra  ular  rang-barang  turlarga 
ajratiladi.  Ularning  izchilligi,  barqarorligi,  doimiyligi,  ko’lami,  ahamiyatliligi, 
predmetliligi, ijtimoiyligi, individualligi kabi xususiyatlari bilan  o’zaro bir-biridan 
farqlanadi. Eshtiyojlar faoliyati va xulq-atvor motivlari bilan jips aloqada bo’ladi. 

Download 1,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish