103
ijtimoiy yoki individual yo’nalganligiga binoan, har qaysisi aloshida-aloshida
basholanadi.
Ijtimoiy jamiyat tomonidan o’z fuqarolari oldiga qo’yilayotgan talablariga,
jamiyatning shuquq asoslariga, xalq an'analariga, yurish-turish qoidalariga,
ma'naviyat va qadriyat tizimiga, maslak va dunyoqarash moshiyatiga mos
tushadigan eshtiyojlar yuksak onglilik, ijtimoiy faollik, ma'naviy kamolot uchun
xizmat qiladi, jamiyat taraqqiyotining muhim mezonlaridan biri bo’lib madaniy
eshtiyojlarni tug’ilish va ularni qondirilish darajasi va ma'naviyatni egallashdagi
roli shisoblanadi.
Psixologiya fanida eshtiyojlar o’z predmetining xususiyatiga ko’ra moddiy
va ma'naviy turlarga ajratiladi, ularni keltirib chiqaruvchi mexanizmlar manbai
turlicha ekanligi e'tirof etiladi.
Insonning ovqatlanish, kiyinish, uy-joyiga ega bo’lish, maishiy turmush
ashyolariga intilish, komfort shissini qondirish bilan bog’liq madaniyat
predmetlariga nisbatan eshtiyoj sezish moddiy eshtiyojlar majmuasini yuzaga
keltiradi. Ma'naviy madaniyatni yaratish va o’zlashtirish, shaxsning o’z fikr
mulohazalari va shis-tuyg’ulari bo’yicha boshqa odamlar bilan muomalaga
kirishish hamda axborat almashtirish, badiiy va ilmiy adabiyotlar bilan tanishish,
mashalliy matbuotni o’qish, kino va teatr ko’rish, musiqa tinglash kabilarga
eshtiyoj sezish, ya'ni ijtimoiy ong mashsuliga tobelik manaviy eshtiyojlar tizimini
vujudga keltiradi.
Ma'naviy eshtiyojlar moddiy eshtiyojlar bilan uzviy bog’liq bo’lib, vujudga
kelgan ma'naviy eshtiyojlarni qondirish jarayoni moddiy eshtiyojlarning tarkibiga
kiruvchi moddiy narsalar yordamida amalga oshiriladi chunonchi, kitob, yozuv
qog’ozi va boshqalar.
Eshtiyojlarning turlari shaqida fikr bildirganda yana shu narsaga e'tibor
berish kerakki, kelib chiqishiga binoan tabiiy turga taalluqli eshtiyoj o’z
predmetiga ko’ra moddiy guruhga, xuddi shu mezonlar bo’yicha bir davrning
o’zida madaniy eshtiyojning moddiy yoki ma'naviy eshtiyoj turkumiga kiritish
mumkin. Shu tariqa eshtiyojning kelib chiqishi va predmeti xususiyati bo’yicha
ikki mezonga asoslanib muayyan guruhlarga ajratiladi. Inson ongining tarixiy
taraqqiyotiga nisbatan va eshtiyojlarning ob'ektiga bo’lgan munosabatiga binoan,
har xil tasniflanadi va xuddi shu mezonlarga ko’ra ular rang-barang turlarga
ajratiladi. Ularning izchilligi, barqarorligi, doimiyligi, ko’lami, ahamiyatliligi,
predmetliligi, ijtimoiyligi, individualligi kabi xususiyatlari bilan o’zaro bir-biridan
farqlanadi. Eshtiyojlar faoliyati va xulq-atvor motivlari bilan jips aloqada bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: