Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

4.
 
Ишлаб чиқариш омилларининг халқаро тақсимоти. 
Халқаро иқтисодиётни пайдо бўлишининг ва ривожланишининг сабаби 
ва шарти халқаро меҳнат тақсимоти бўлди.
Халқаро меҳнат тақсимоти
– мамлакаталар маълум бир маҳсулот 
ишлаб чиқаришга ихтисослашишини назарда тутатиган мамлакатлараро 
ижтимоий худудий меҳнат тақсимоти ривожланишининг энг юқори 
поғонаси. 

---

13 
Халқаро меҳнат кооперацияси
– халқаро меҳнат таксимотига 
асосланган энг юқори самара билан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларни 
мамлакатлараро айирбошлашдир. 
Халқаро меҳнат тақсимоти халқаро меҳнат кооперациясига олиб 
келади. Халқаро меҳнат тақсимоти ривожланишининг муҳим омили деб 
бошқа омилларнинг халқаро тақсимоти ҳисобланади. Мамлакат маълум бир 
маҳсулотни ишлаб чиқаришга ихтисослашганини асосий сабаби унда бошқа 
мамлакатларга нисбатан ушбу маҳсулотни самаралироқ ишлаб чиқариш учун 
керакли ишлаб чиқариш омиллари мавжудлигидир.
Ишлаб чиқариш омилларининг халқаро тақсимоти 
– бошқа 
мамлакатларга нисбатан маълум бир маҳсулотларни самаралироқ ишлаб 
чиқариш учун муҳим ҳисобланадиган, турли ҳил мамлакатларда тарихий 
шаклланган
омилларнинг мавжудлиги.
5.
 
Жаҳон бозори ва маҳсулотларнинг халқаро ҳаракати. 
Халқаро меҳнат тақсимоти ва унинг кооперацияси жаҳон бозори 
вужудга келишига асос солдилар. 
2-расм 
Жаҳон бозорининг вужудга келиши 
Манба: 
Киреев А. П. Международная экономика. В 2-х ч. - Ч.I. Международная 
микроэкономика: движение товаров и факторов производства. Учебное пособие для 
вузов. - М.: Междунар. отношения, 2002. – с.30. 

---

14 
Жаҳон бозорининг пайдо бўлиши ички бозордан бошланади. Ички 
бозорда барча савдога қўйилган маҳсулотлар мамлакат ичида сотилади. Ички 
бозорнинг вужудга келиши меҳнат тақсимотига асосланган товар хўжалиги 
тузилишининг энг олдинги босқичига тўғри келади (Қадимги Рим, Қадимги 
Гретсия, Қадимги Хитой, Миср, Эфиопия).
Пайдо бўлишдан сўнг ички бозорлар ихтисослаша бошладилар. 
Маҳсулотларнинг миллий бозорлари вужудга келди. Бунда чакана савдо 
бозорлари улгуржи савдо бозорларидан ажралди, меҳнат, капитал бозорлари 
пайдо бўлди ва ички бозорнинг бир қисми чет элдаги истеъмолчилар 
талабларини қондиришга йўналтирилди.
XVI асрдан бошлаб XVIII асрнинг ўртасигача меҳнат тақсимотига 
асосланган мануфактура маҳсулотларни кўпроқ миқёсда ишлаб чиқариш 
учун шарт-шароитлар яратиб берилди. Натижада ички бозорлар тўлиб, 
худудий, давлат, давлатлараро ва халқаро бозорлар ўз ривожини топдилар. 
Халқаро бозор
– чет элдаги бозорлар билан боғланган миллий 
бозорларнинг бир қисми.
XIX асрнинг биринчи ярмида катта индустриялар пайдо бўлди, ва улар 
ишлаб чиқарган маҳсулотлар бутун жаҳонда сотилишни талаб қилди. Бунинг 
натижасида жаҳон бозори вужудга келди ва унинг шаклланиши XIX-ХХ 
асрлар поғонасида тугалланди.
Жаҳон бозори
– халқаро меҳнат ва бошқа омиллар тақсимотига 
асосланган мамлакатлар ўртасидаги товар-пул муносабатларининг доираси.
Жаҳон бозори мавжудлигининг асосий ташқи белгиларидан бири
халқаро савдо ҳисобланади.
Халқаро савдо
– барча мамлкатларни ташқи савдосининг еғиндиси 
бўлмиш, халқаро товар-пул муносабатларининг доираси.
Халқаро савдо иккита йўналишдан иборат (экспорт ва импорт) ва савдо 
салдоси ҳамда савдо обороти билан ҳарактерланади.