Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Бир мамлакатдаги мувозанатлашмаган ўсиш. 
Фараз қиламиз, 
иқтисодий ўсиш фақат битта кўриб чиқилаётган мамлакатда кузатиляпти, 
қолган мамлакатларнинг иқтисодиёти эса ўзгармаяпти.
 
Ишлаб чиқариш 
омиллари таклифларини бир ҳил бўлмаган ўсишининг оқибатларини кўриб 
чиқамиз.
Ишлаб чиқариш омиллар таклифининг ташқи савдога таъсири қайси 
соҳада банд бўлган омиллар ўсиши билан аниқланади, яъни экспорт ҳажмини 
кўпайтирадиган ва импортни ўрнини босадиган ўсишларнинг оқибатлари 
турлича бўлади. 
Импорт ўрнини босадиган ўсиш. 
Фараз қиламиз, импорт билан рақобатлашувчи соҳа (A мамлакатда Y 
маҳсулотни ишлаб чиқариш) нисбатан интенсив мамлакатда юқори темплар 

---

94 
билан ўсаётган капитални ишлатади. Экспорт Х маҳсулотни ишлаб 
чиқаришда нисбатан кўп миқдорда банд бўлган меҳнат ҳажми ўзгармас 
бўлиб қоляпти.
(К/L)y > (К/L)х, К↑, L = const. 
A мамлакатда капиталнинг ҳажми кўпаяпти, бу эса, унинг нархи, яъни 
фоиз ставкаси пасайишига олиб келади. Капитал сиғимқори юқори бўлган Y 
маҳсулотнинг ишлаб чиқариш миқдори усяпти, меҳнат сиғимқори юқори 
бўлган X махсулотнинг ишлаб чиқариш миқдори камаяпти. Импорт билан 
рақобатлашувчи товарнинг махаллий ишлаб чиқарилиши кенгайиши 
натижасида унинг импорт ҳажмини тушиши кузатиляпти (27-расм). 
К↑ → r↓ → Qy↑, Qх↓ → Qimp↓. 
Фараз қиламиз, Y маҳсулотнинг жаҳон нисбий нархи Pw = 1. 
27- расм 
Импорт ўрнини босувчи ўсиш 
C1 
S2 
S1 
Qy 
Qx 
80 
75 
50 
40 
0 
20 55 60 80
C2 

---

95 
 
Ҳолат 
Ишлаб 
чиқариш 
ҳажми 
Истеъмол 
ҳажми 
Экспорт/Импорт 
Капитал 
таклифи 
ўсишидан 
олдин: 
Qx=80 
Qy=20 
Qx=40 
Qy=60 
Qexp=40 
Qimp=40 
Капитал 
таклифи 
ўсишидан 
кейин: 
Qx=75 
Qy=55 
Qx=50 
Qy=80 
Qexp=25 
Qimp=25 
Импортни ўрнини босувчи маҳсулотнинг ишлаб чиқаришини 
кенгайтириши натижасида берилган жаҳон нархи даражасида А мамлакат Y 
маҳсулотнинг импортига бўлган боғлилиликни камайтиради ва камроқ Х 
маҳсулотни экспорт қилади.
Агар иқтисодиётдаги ўзгаришлар Y маҳсулотни жаҳон нархига таъсир 
эта олганида, бу уни пасайишига олиб келар эди, чунки мамлакатда Y 
маҳсулоти импортига бўлган талаб камайди. Шундай қилиб, катта 
иқтисодиёт шароитида импорт билан рақобатлашувчи ишлаб чиқаришда 
интенсив 
ишлатиладиган 
омиллар 
таклифининг 
ўсиши 
импорт 
маҳсулотларига бўлган талаб ва уларнинг нархлари пасайишига ва жаҳон 
савдоси ҳажмининг камайишига олиб келади (28-расм).
Катта иқтисодиётда капиталнинг ҳажми кўпайиб, унинг нархи 
пасайиши кузатиляпти. Капитал сиғимқори юқори бўлган Y маҳсулотнинг 
ички ишлаб чиқариш миқдорининг ортиши жаҳон миқёсида X маҳсулотнинг 
нисбий таклифи камайишига ва унинг нисбий нархи ошишига олиб келади 
(28 расм).
К↑ → r↓ → Qy↑, Qx↓ → (Qx/Qy)↓. 
РPF
0
→ PPF
1
. 
(Px/Py)
0
→ (Рx/Py)
1
. 

---

96