Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Геронтология фанининг тарихи 
Карилик муаммолари инсонларни қадим замонлардан бери қизиқтириб келган.
Кариш, қарилик – ёши улғая бориши билан биргаликда организмда пайдо бyладиган 
yзгаришлар натижасида қонуний рyй берадиган жараёндир. Дунё аxолиси сонининг қариялар 
xисобига ошиши тиббиёт соxасида гериатрия фанининг ривожланишига сабаб бyлди.
Кариликнинг биринчи таърифи ва сабаблари антик даврга тyғри келиб, кадимги Юнон 
шифокори Буқрот (эр.ав V - IV аср) томонидан қариликни организм қуриши ва тана 
иссиқлигининг йyқолиши натижаси деб баxо берган. Платон эса қариликка yрта ёшдаги xаёт 
тарзининг таъсирини таъкидлаб yтган. қариликни секинлаштирувчи сир-асрорлар қадимги 
Хитой ва Хинд тиббиётида чуқур ёритилган. Булардан ташқари узоқ яшаш сирлари хақида 
қадимги Юнон олимлари Арасту ва Буқротлар yз тажрибаларида yрганганлар. Шунингдек 
буюк оратор ва ёзувчи Цицерон xам бу фан хақида yз фикрларини баён этган. Рим шифокори 
Галеннинг айтишича, қариликдаги саломатлик бошқа ёшдаги саломатликлардан фарқ қилади 
ва бу xолат касаллик ва саломатлик yртасидаги оралиқ холат деб хисобланади. Россияда 
қарилик муаммоларига бағишланган қариликни узайтириш масалалари 18 аср yртасига тyғри 
келади. Масалан: рус шифокори И.Фишернинг “ «қарилик, унинг даражалари ва 
касалликлари» (1754й) китоби мисол бyла олади. Россияда ва бутун жаxонда илмий 
геронтология асосчиси буюк рус олими И.И.Мечников хисобланади. Кейинчалик 
геронтология фанининг ривожланишига А.А.Богомолец, А.В.Нагорный, В.Н.Никитин, 

---

6
И.П.Павлов ва бошқа кyпгина олимлар xисса қyшганлар. 1938 йил Киевда қарилик 
муаммоларига бағишланган 1-конференция yтказилган. Германияда эса шу йили 1-
герентология журнали чиқарила бошлаган. 20-аср yрталарига келиб геронтология фан 
сифатида ривожланган. Асримизнинг 2-ярмида қарилик муаммоларига нисбатан кyпгина 
табиий (биология, тиббиёт) ва ижтимоий фанлар (демография, иқтисодиёт ва бошқалар) 
томонидан эътибор кучайди. Карилик асосларини биологик ва физиологик текшириш 
усуллари катта аxамиятга эга бyлди. 20-аср бошларида эркин илмий фан сифатида 
ривожланиб, организм xаётий давомийлигини аниқловчи механизмлар xақидаги фан-xаётни 
узайтирувчи биология билан чамбарчас боғланди. Бунда Америка олими Р.Пирл, таниқли 
геронтологлар А.Комфорт ва Б.Стрелерлар yтказган текширувлари катта ёрдам берди.
1958 йили Киевда дунёда энг катта геронтология институти ташкил этилган бyлиб, 1963 
йили геронтолог ва гериатрларнинг Бутун дунё соғликни сақлаш ташкилотининг қарилик 
жараёни xақидаги семинарида қабул қилинишича
- 45 ёшдан 59 ёшгача yртача ёш
- 60 ёшдан 74 ёшгача кексайган ёш
- 75 ёшдан 89 ёшгача қариган
- 90 ёшдан катта ёшдагилар узоқ умр кyрувчилар деб аталади. Хар йили қариялар сони 
ер юзида 2,4% га кyпаймокда. Унинг сабаби: аxолини ижтимоий-иктисодий холатининг, 
xамда гигиеник шароитнинг яхшиланганлигидадир.