Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

МЕТАЛЛ И ТИШ ПРОТЕЗЛАР ҚЎЛЛАН ИЛ ГАНДА
КУЗАТИЛАДИГАН ТОКСИК СТОМАТИТ
Этиологияси ва патогенези. Токсик стоматит 
- огиз бўш ли- 
гидаги м еталли п р о тезл ар н и н г ўзаро эл ек тр о к и м ёви й ж араё- 
ни нати ж аси д а 
“оғир” 
м еталл ар н и н г сў л ак тар ки б и га ту ш и - 
ш идир.
Кимё курсидан бизга маълумки “ оги р” металлар — бу юқори 
атом м а с с а ж м еталлардир. М етал ларн и н г атом м ассаси о ш и - 
ш и б и л ан ул ар н и н г ор ган и зм д аги м и кд ори к ам ай и б боради 
ва акси н ч а, т о к си к л и к дараж аси ош ади. “ О ги р ” м еталларнинг 
ю қ ори т о к с и к л и к д а р аж а с и у л а р н и н г э л е к т р м а н ф и й л и ги н и
тавсиф лайди. О гиз бўш лиғида м еталларнинг то к си к таъсири

---

108
юзага кел и ш и учун аввалам бор у л арн и н г ш и л л и қ қ о б и қ қават 
ҳ у ж а й р а л ар и б и л а н б е в о с и т а а л о қ а д а б ў л и ш и к а п и л я р л а р - 
га т е г и ш и н а ти ж а с и д а д е в о р л а р ў т к а з у в ч а н л и г и н и н г б у зи - 
л и ш и г а о л и б к е л а д и . К а п и л я р қ о н т о м и р л а р и н и н г ў тк азу в - 
ч а н л и г и г а ва к е й и н ч а л и к ц и т о п л а зм а и ч и га к и р и ш и г а с а ­
б аб бўл ад и .
Э лектроки м ёви й реакц и я натиж асида металл протезлардан 
сўриладиган м еталлар турли о р га н и к м олекулаларга ва қи с- 
м ан ф ер м ен тл ар га таъ си р қилади. Бу ҳолатда о қ с и л -ф е р м е н т
ф ао л ф ао л и яти д аги тўхталиш (SH сул ьф ги д ри л , С О О Н к а р ­
б о к с и л , N H 2 а м и н о гу р у ҳ ) ю зага к е л а д и . Ф е р м е н т л а р н и н г
сул ьф ги д ри л ь гуруҳини тўхтатувчи м еталларга си м о б , қўрғо- 
ш и н , к а д м и й , м и ш я к киради. Қ атор м еталлар (си м о б , кад ­
м и й , м и с , н и к е л ь , хром ) ф е р м е н т л а р н и н г ф а о л и я т и н и гу- 
рухлаш да (S H , N H 2 , С О О Н ) ф ао л қ а тн а ш и б , б и о л о ги к та ъ ­
си р и н и тан л аш д а а т п у ю в ч и роли ни баж арад и ; бунда м етал ­
л а р сти м улловчи ёк и сусай ти рувч и таъ си р қилади. S H , N H 2 , 
С О О Н гуруҳ ту ту вч и л ар м уҳим б и о к и м ё в и й ў зга р и ш л ар д а , 
н ерв и м п у л ь си н и н г ў тк ази л и ш и д га, тў қ и м а н аф ас о л и ш и д а, 
қуж айра м е м б р ан а с и н и н г ўтк азувчан л и ги д га, м уш аклар қи с- 
қар и ш и д а и ш ти р о к этади.