28
Оғиз бўшлиғи ш иллиқ қавати ва лаб касалликлари
О ғиз бўш лиғи ш иллиқ қаватини нурлантириш даги реакция,
жойлашган соҳага қараб, ўзининг клиник асосларига эгадир. Оғиз
ш и л л и қ қ о б и қ қавати бузилиш ининг биринчи клиник белгиси
ш охланувчи эпителий бўлган ҳолатидир. Н урланиш дозаси ош и-
ш и билан ш иллиқ қаватнинг қизариш и,
ш иш иш и ортиб бора-
ди, ш и л л и қ қо б и қ қават хиралаш ади, ялтироқпиги ни йўқота-
д и, қатгикдаш ади ва ш охланиш кузатилади. Ш иллиқ қаватнинг
бундай ўзгариши лейкоплакия ёки қизил ясси тем ираткини эс-
латади. К ейинчалик ш охланувчи эпителийлар аж ралиш и, эр о
зия кучайиш и, некроти к караш (ўчоқти қават радиомукозити)
қоплами ҳосил бўлади. Н екротик жараён катта соҳа бўйлаб тар-
қалиш и (қораоли қаватли радиомукозит) ҳам мумкин.
Ю қорида таъ кидланганларга асосан, ю м ш о қ тан глай , лунж ,
о ғи з туби нурли т а ъ си р л о в ч и л а р га с е зг и р р о қ соҳа с а н ал и б ,
ж араён тез вақтда ш охланиш сиз кечади. Қ атти қ тан глай , м илк,
тил деворл ари к а м р о қ сезгир, кам ш охланувчан соҳалардир.
Т и л н и н г ш и л л и қ қ о б и қ қаватида эп и тел и й л ар
д есквам ац и яси
ва ўчоғли қават радиом укозити дастлаб т и л н и н г ён ю залари-
да, кей и н деворида пайдо бўлади. Қ а тти қ тан глай д а ги п ере
м ия кўриниш ида ш охланиш кузатилиб, м илк четларида ж о й
лаш ган эр о зи я кам д ан -кам ҳолатда юзага келади.
О ғиз ш и л л и қ қ о б и қ қаватида м аксим ал дараж ада ўзгариш
кузатилса, сўлакнинг кам аж рали ш и юз б ери б, унда нур сўлак
безига (масоф адан нурлантириш усулида) таъсир қилади. Сўлак
безлари нурга нисбатан ю қори сезги рли кка эга. Н урланиш нинг
дастл аб ки даврида сўлак б ези н и н г сек р ец и яси кучаяди, 12-14
кун ўтгач эса оғизда қуриш , таъм б и л и ш н и н г й ўқолиш и ка-
билар кузатилади.
С ўлак аж р ал и ш и н и н г п асай и ш и б и л ан бир вақтда оғизда
сў л ак н и н г ф ер м е н т ф ао л л и ги п асай и ш и оқи б ати д а, о вқ атн и
эзи ш ж араён и пасаяди, сўлакдаги водород ионлари (pH ) кон -
цен трац и яси ва сўл ак н и н г ё п и ш қ о ^ и г и ўзгаради.
Б ем орлар б ош и соҳасида рентген нурланиш ўтказилганда,
сўлак аж ралиш ф ао л и яти ай н ан нур йўналтирилган соҳага бог-
л и к ҳолда ўзгаради. Агар ю зн и н г пастки соҳасида
нурланиш
ўтказилса, оғи з туби ва тилда; ю қори ж ағ соҳасида нурланиш
ўтк ази л ганда, ю м ш о қ ва қ а тт и қ тан гл ай д а д аво л аш охирида
сўлак аж ралиш и ж араёни бузилиш и кўринади. Н урли даволаш -
д ан кей и н одатда сўлак аж ралиш и м еъёрлаш ади. М еъёрлаш ув-
н и н г муддати нурланиш ўтказилган соҳа ва нурланиш нинг уму
м ий йиғиндисига боғлиқ. Н урлангандан кейин ўртача 4-6 ҳафта
вақг ўтгач, сўлак аж рали ш и қ и см ан ёки тўла тикланади. А й
рим ҳолатларда; бем ор ёш ига, соғлиғига нурланиш йиғи н д и -
си тўғри келмаса, сўлак аж ралиш и жуда узо қ вақт ти кланм айди
ёки умуман тўла тикланм айди.
Оғиз бўш лит ш иллиқ қават ининг ш икастли жароҳатлари
29
С ўлак аж ралиш даги зўри қи ш ларн и н г би ри н чи белгиси - эр-
тал аб ва кечкурун бем ор оғзи қури ш и н и сезиш идир. О ғиз қу-
риш и д о и м и й ри вож ланиб боради, о вқ атн и
ч ай н аш ва ю тиш ,
сўзлаш иш нисбатан қийинлаш ади. Б ир вақтда таъм сезиш ўзга-
ради. Б ундай ў згари ш л арн и н г д астлабки к л и н и к белгиси - тил
учида ва ён том он и д а қи ч и ш и ш пайдо бўлиш идир. К е й и н ч а
л и к тил учи ва ён то м о н и д а қи зар и ш ж араён и кузатилади. Тил
сўрғичлари атроф и ял ан ад и ва бутунлай йўқолиб кетиш игача
давом этади. Таъм сези ш умуман йўқолади. Т аъм сези ш н и н г
ўзгариш и сўлак аж р ал и ш и д ан ф а р қ а и р о қ , ю қори д озада нур
узатганда кузатилиб, у н и н г м еъёрлаш уви учун у зо қ вақ г талаб
қилинади. Ш и л л и қ қобиғидаги қават қури ш н и н г кучайиб б о
риш и ва таъм с е зи ш н и н г ум уман й ўқолиш и
б ем орн и н г пси-
хикасига таъсир эти ш и мумкин.
Ш уни ҳам таъ кидлаш ж о и зк и , оғи з бўш лиғидаги ўзгариш ,
қ о р и н б ўш л и ғи , кў к р ак қа ф ас и , ч а н о қ соҳаси д ан нур ўтк а-
зилганда ҳам кузатилади. Б ироқ, бундай ўзгариш лар ю қори д о
зада нур узатилгандагина юзага келиб у зо қ муддатгача зўри-
қ и ш н и н г ум умий (уйқу бузи л и ш и , иш таҳа йўқоли ш и ) кўри -
ни ш и д а ю зага чиқади.
М асофадан нурлантириш да оғиз бўшлиғи ш и л л и қ қо б и қ қа-
ватидаги ўзгариш лар, тўқима ичидаги гамма-терапияда ҳам ку
затилиб, ўзига хос кўриниш да бўлади. Ў чоқаи ва қораоли қават-
ли радиоэпителит жуда тез муддатда ривож ланади ва аниқ, ло-
кал ж ойлаш ади, узоқ кечади. Оғиз ш иллиқ қаватида ўткир ўзга-
риш ларда бемор лабидаги куйиш иш дан, оғизнинг олдинги со-
ҳасидаги қуриш дан ш икоят қилади. П астки лаб шу даврда сези-
ларли
ш иш ган, лаб қизил ҳош ияси қизарган, қуруқ бўлади. Оғиз
ш и л л и қ қо б и қ қавати жуда ю қори даражада регенератор хусуси-
ятга эга бўлиб, тезда меъёрий ҳолатга қайтиш и мумкин. Б и роқ
сўлак бези ва оғиз ш иллиқ қоб и қ қаватида қайтмас жараён (нурли
яра, суяк тўқимаси некрози) кузатилиш и ҳам мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: 
