«TOSHKENT SHAHRININGT ARIXI YTOPONIMIYASI »XayriyaBO‘RIEVA,
tarix fanlari nomzodi, dotsent
Xulosa:keyisning mavzusi bo’yicha yechim.
Shaharlarda savdo shakillanishi bilan savdo inshoatlariga bo’lgan talab ham ortib borgan.O’rta asrlardagi shaharlar Samarqand Buxoro Xiva va boshqa shaharlarda katta katta savdo inshoatlari bo’lgan bu inshoatlarning tarixiga qarasak maslan: Buxoro bozorlari to’rt tomonida karvon kiradigan darvoza bo’lgan bu darvozalar karvonlarni bozor ichiga kurishiga qulaylik yaratgan.Karvonlar bir tomondan kirib ikkinchi tomondan chiqib ketishgan.Yo’laklar chetida rastalar bo’lib ular karvonlarni yukini sotib olish va ularga yuk sotish uchun qulay bo’lgan .Bozorlarni nomi ularni qanday mahsulot sotish haqida dalolat berib turgan .Masalan Toqi zargaron zargarlik buyumlarini sotadigan bozor bo’lib ular ular asosan taqinchoq ,zebziynat mahsulotlarini sotlarini sotishgan.Toqi telpakfurushon asosan bosh kiyim savdosi bilan shugullangan bozor bo’lgan.Toqi sarrafon pul ayri boshlaydigan bozor,yani hozirgi( valutchiklar)barcha davlatlardan kelgan karvonlarni shu davlatda ishlatiladigan pul bilan taminlagan.Faqat pul ayri boshlaganliklari uchun bu bozor qolgan bozorlarga nisbatan kichikroq bo’lgan.Savdo bozorlaridan eng kop tarqaigani bu ‘’CHORSU’’lar bu qanday bozor u nimaga ‘’CHORSU’’deb ataladi degan savol tug’uladi.CHORSU bozorlari chorraxalarda joylashgan bo’lib ularda chorraxada joylashgan to’rt tomonda to’rtta bozoy bo’lgan masalan:bir tomoni zargarlik ,bir tomoni sarroflik, bir tomini kiyim kechak, yana bir tomini oziq ovqat mahsulotlari sotadigan bozor bolgan.To’rt tomoni to’rt hil bo’lganligi uchun CHORSU ‘’ chor’’- to’rt ‘’su ‘’-bozor manosini beradi.
Karvon-saroylar karvonlarning dam olish uchun quriladigan turar joy bonisi hisoblanadi.Karvon-saroylar har 30 35 km masofaga qurilgan .Karvon-saroylarda nafaqat dam olish uchun joy balki xonaqoxlar ,og’ilxonalar,omborxonalar .yashash uchun joy, masjidlar ham bo’lgan.Karvon-saroylar vujudga kelishi ko’p jihatdan RABOTlarga bog’liq chunki dastlab islom davlatlari o’zlari fatx etishga mamlakatlarda faol harbiy harakatlar olib borishda rabotlardan foydalanilgan.ular asosan buyuk ipak yo’li yoqasida joylashgan.Xasrda islomni qabul qilgandan keyin rabotlar asta sekinlik bilan karvon-saroylarga xizmat qilishni boshlagan.
Hozirda yangi zamonga mos barcha talablarga javob beradigan muhtasham bozorlar qurilmoqda.Bozorlarni o’rni har doim o’z qiymatini yo’qotmagan ,o’rta asrlarda qurilgan bozorlar va ularni hozirgi kunga moslashtirish va memorchiligini tiklash va borlarini yangi avlodga qoldirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
O’rta asrlarda bozorlar o’rni uning jamiyatdagi axamyati va barcha jabhalarini o’rganib ularni hozirgi kunga moslashtirish zarur.O’rta asrlarda hamma bozorlarda o’z ustaxonalari mavjud bo’lgan.bu hozirda turizmni rivojlantirishning eng katta yutiqlaridan biri bo’ladi.Ustalar qo’lida ishlanayotgan narsalar o’z haridorlariga ega bo’ladi buni ko’p misollar bilan izohlash mumkin.Masalan :Samarqanddagi Obiraxmat arig’i yonidagi qog’oz ishlab chiqish majmuasi barcha sayyohlarni o’ziga chorlaydi.O’rta asrlar bozorlari yutuqlarini olb chiqish uchun ulardagi huddi o’sha ‘’ ustaxonalarni’’ hozirgi bozorlarga joriy qilish borlarini takomillashtirish va sayyohlarni etiborini tortadigan maskankar yaratish maqsad qilib olish kerak.Bu naralar o’z samarasini ko’rsatmay qolmaydi.Turizmdagi yutuqlarni salmog’ini oshiradi.Samarqandda qurilayotgan temirchilik bozorlari ham bu ishning boshlanishini ko’rish mumkin.Bu tajribani qator mamlakatlar qilib yutuqlarga erishgan.o’sha muhitni shakillantirish maqsadida ustalarni ham milliy kiyimda milliy qurollarda ish olib borish tashkillashtirish maqsadga muofiq. Saqlnib qolgan bozorlarda shunday muhitni yaratish va yangi talablarga javob beradigan sharoitlar bilan uyg’unlashtirish bu ishning maqsadi hisoblanadi.
Savdo inshoatlarida zamonaviy talablarga moslashtirish va ularni yangi sharoitlar bilan taminlash bu eski zamon talablariga javob bermaydigan bozor va savdo inshoatlarini yangi zamon talablariga mos sharoitga moslashtirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.Eski zamon talablariga javob bermaydigan bozorlar: bularga barcha eski bozorlarni tushunush mumkin bunda eski muhitni saqlagan holda yangi zamonaviy talablarga mos sharoitni yaratish ularda hunarmandchilikning qol mehnatiga asoslangan turini shakillantirishni nazarda tutish kerak.Zamonaviy talablar deganda nimani tushunish kerak birinchidan bugungi kunda qanday savdo inshoatlar axolini o’ziga jalb qiladi,bunday savdo inshoarlarida hunarmandchilik markazlarini tashkil qilib bo’ladimi,bu dasturni ishlab chiqush o’zini oqlaydimi degan savollar tuguladi .Albatta bu narsa o’zini oqlaydi bunga hozirda faolyat olib boryotgan hunarmandchilik markazlarini misol keltirish mumkin.Bu bugungi kunda juda rivoj topgan sohaga aylantirish maqsadida bu ishni rivojlantirish kerak.
