Ўзбекистон республикаси президенти ҳузуридаги давлат бошқаруви академияси янги ўзбекистон – янгича дунёқараш

3.1.-жадвал
Давлатнинг иқтисодиётдаги иштирокининг афзалликлари ва камчиликлари

Афзалликлари

Камчиликлари

– иқтисодиётнинг стратегик аҳамиятга эга соҳа ва тармоқларида самарали давлат назорати ўрнатилади; – стратегик муҳим тармоқларнинг ривожланиши учун шарт-шароит яратилади; – иқтисодиётда таркибий ўзгаришлар амалга оширилади; – йирик акциядорлик жамиятлари банкротлигининг олди олинади ва тугатилишига йўл қўйилмайди; – давлат бюджети солиқлардан бошқа даромадларга ҳам эга бўлади; – монополия тартибга солиб турилади ва нархлар барқарорлиги таъминланади; – профессионал бошқарув амалга оширилади ва бошқалар.

– давлатнинг ҳаддан ташқари кўп аралашуви корпоратив тузилманинг мустақиллигини чегаралайди; – олтин акция асосида вето қўйиш ҳуқуқининг берилиши қарорлар қабул қилишнинг ортга сурилишига олиб келади; – вето қўйиш ҳуқуқи давлат вакили томонидан қарор қабул қилишда аралаштириб юбориш ҳолатлари учрайди; – акциядорлик жамиятларига инвесторлар-нинг қизиқишлари нисбатан паст бўлади; – хусусий мулкдорлар синфининг шаклланишига салбий таъсир кўрсатади; – бошқа акциядорлар ҳуқуқларининг чегараланишига олиб келади; – дивиденд амалиётлари деярли кузатилмайди ва бошқалар.

Келтирилган афзалликлар фақатгина давлат иштироки меъёрда бўлгандагина аҳамият касб этади. Мамлакатимизда давлатнинг иқтисодиётдаги иштироки юқорилиги афзаллик сифатида келтирилаётган жиҳатлар тескари самара бермоқда.
Давлатнинг иқтисодиётдаги иштироки иқтисодиётнинг фақатгина стратегик аҳамиятга эга соҳа ва тармоқларида самарали давлат назоратини ўрнатиш орқали ижтимоий-иқтисодий тараққиёт учун муҳим тармоқларни ривожлантириш имконини беради. Мамлакатимизда бундай соҳа ва тармоқларга: ҳарбий саноат, қазиб чиқариш, инфратузилма соҳаларини киритиш мумкин. Яқин истиқболда стратегик муҳим тармоқ ва соҳаларни аниқ белгилаб олиш орқали уларда давлат улушини сақлаб қолиш ҳамда бошқа соҳа ва тармоқлардаги давлат улушини хусусийлаштириш муҳим аҳамият касб этади.
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида белгиланган давлатнинг иқтисодиётдаги иштирокини оптималлаштириш бўйича белгиланган вазифалар ижроси хорижий инвесторларнинг қизиқиши ортишига ҳам олиб келади.
Акциядорлик жамиятларида давлатнинг иштироки, биринчи навбатда, давлатнинг ёки давлат хўжалик бошқаруви орган (хўжалик бирлашма)ларининг акциядорлик жамиятлари устав капиталидаги иштироки билан белгиланади. Устав капиталида давлатнинг иштироки мавжуд акциядорлик жамиятлари қуйидагича гуруҳланади:
– устав капитали тўлиқ давлат мулки ҳисобига шакллантирилган акциядорлик жамиятлари;
– устав капиталида давлат улуши мавжуд акциядорлик жамиятлари;
– устав капитали хўжалик бирлашмалари (давлат хўжалик бошқарув органлари) мулки ҳисобига шаклланган акциядорлик жамиятлари;
– устав капиталида хўжалик бирлашмалари улуши мавжуд акциядорлик жамиятлари;
– устав капиталида давлат ва хўжалик бирлашмалари улуши мавжуд акциядорлик жамиятлари.
Устав капитали тўлиқ давлат мулки ҳисобига шакллантирилган акциядорлик жамиятлари давлат ягона акциядор бўлган акциядорлик жамиятлари ҳисобланади. Юқорида таъкидлаганимиздек, бундай акциядорлик жамиятлари мамлакатимизда ҳали-ҳануз мавжуд. Европа мамлакатларидаги акциядорлик жамиятлари капиталига қилинадиган минимум харажат деярли 10 фоиз атрофида. Бундай ҳолат акциядорлик жамиятларининг инвестиция лойиҳаларидан кутилаётган минимал даромади деярли 10 фоиз атрофида эканлигини кўрсатади. Ўз навбатида, инвестор мазкур акциядорлик жамиятларига киритган капиталидан кутилаётган даромади 10 фоизгача бўлишини билдиради. Европа мамлакатлари акциядорлик жамиятларининг капитал таркибини таҳлил қилганимизда, қарз капитал улуши юқори эканлигини қуйидаги расмда ҳам кўришимиз мумкин (3.5.-расм).